M. F. Ziya yeva, G. X. Ma VL yano va ginekologiya

R adiy bilan d av ola sh
G in e k o lo g iy a a m a liy o tid a , aso sa n , y o m o n sifatli o ‘sm a la rg a
d av o qilish u c h u n radiy va ra d io a k tiv iz o to p la r — ra dioaktiv 
kobalt ( C o 60) va ra dioaktiv o ltin ( A u 198) d a n foydalaniladi.
235

---

R ad iy alfa -, b e t a - va g a m m a - nu rlarin i so ch a d i.
Alfa-nmYdx
geliy a t o m l a r i n i n g m u s b a t zaryadli yad ro la ri 
boNib, t o ‘q im a la r g a p ic h a kiradi va q a ttiq m o d d a l a r n in g e n g
y u p q a q a tla m la r id a b e m a lo l u s h la n ib qolishi m u m k in .
Beta-
n u r l a r m a n fiy zaryadli b o ‘lib, re n tg e n tru b k a s in in g
k a to d n u rla rig a m o s keladi. U la r n in g o ‘tib -k irib b o rish xossasi 
a lf a - n u r la r id a g id a n k o ‘ra k u ch liro q .
(7я/и/?ш-пиг1аг e le k tr o m a g n it te b r a n is h la r d a n ib o rat boNib, 
re n tg e n nu rlari kabi kalta t o l q i n l i boNadi va j u d a ichkari kirib 
b o rad i.
D a v o la sh m a q s a d la rid a , o d a td a , fa q at g a m m a - n u r l a r d a n
fo y d a la n ila d i, q o lg a n n u r l a r alfa- va b e t a - n u r l a r n i o ‘tk a z -
m a y d ig a n o g ‘ir m e ta ll (o ltin , p la tin a ) filtrlarda u s h la n ib q o ladi. 
S h u sababli qoM laniladigan radiy p re p a ra tla ri o ltin yoki p la tin a
n a y c h a l a r d a (filtrlard a) c h iq a rila d i. 
R a d iy p re p a ra tla r i j u d a
b a r q a r o r b o ‘lib, j u d a sekin p a r c h a l a n a d i , ta x m i n a n 1580 yil- 
d a n keyin y a r m ip a r c h a la n a d i.
Bu d a v r y a rim p a r c h a la n is h
davri d e b ataladi.
D a v o la sh m a q s a d la rid a s o f ra d iy e m a s , balki u n in g xlorid, 
b r o m id sulfat va k a r b o n a t tuzlari ishlatiladi.
S o ‘nggi y illarda s o f ra d io a k tiv e l e m e n tl a r o ‘rniga a m a l d a
ra d io a k tiv iz o to p la r — ra d io a k tiv kobalt, ra d io a k tiv fosfor, 
ra d io a k tiv seziy, ra d io a k tiv o ltin va s h u kab ilar ken g qoN la- 
n ilm o q d a .
R a d io a k tiv iz o t o p l a r ra d iy n in g o ‘rn in i b e m a lo l b o s a d i, 
ularn i tayyorlash k a m x arajat ta la b qilgani u c h u n k e n g rasm
b o ‘ldi.
H ozirgi v a q td a m a h a lliy a p p lik a tsiy a la r u c h u n ra d io a k tiv
kobalt ish la tilm o q d a .
R a d io a k tiv k o b alt o q m etall b o ‘lib, a t o m o g i r l i g i 59. 
K ob a lt iz otopi ra d io a k tiv xossalarga ega boMib, a t o m o g ‘irligi 
( C o 60). R a d io ak tiv k o b alt ( C o 60) ning y a r im p a r c h a la n is h davri 
5,3 yil.
R a d io a k tiv kobalt sh tiftla r sh a k lid a ta y y o rla n a d i. Bu shtift- 
lar z a n g la m a y d ig a n p o ‘lat n a y c h a ichidagi ra d io a k tiv k o b alt- 
nikel q o t i s h m a s id a n iborat. Z a n g l a m a y d ig a n p o 'l a t n a y c h a
y u m s h o q n u r la r n i u sh la b q o lish xususiyatiga ega.
R a d io a k tiv fosfor ( P 32), a s o s a n , b a ’zi b ir q o n kasalliklarida 
va s u y a k la r o ‘s m a la r id a ishlatiladi.
236

---

R a d io ak tiv o ltin ( A n 198) n in g kolloid er itm a la r i q o rin p a r ­
d a s in in g m e ta s ta tik kasalliklarida, t u x u m d o n la r n i n g y o m o n si­
fatli o ‘s m a la rid a , limfa tu g u n la rid a g i m e ta s ta z la r d a (s a n c h ish
y o ‘li b ila n ) b o ‘s h liq la r ichiga (m a s a la n , q o rin b o ‘sh lig ‘iga) 
kiritiladi.
R a d iy p re p a ra tla ri q u y id a g ic h a q o ‘llaniladi.
Q a ttiq a lf a - n u r la r filtrdan o ‘ta y o tg a n d a kelib c h iq a d ig a n
ik k ila m c h i (y u m s h o q ) n u rla r n i ush lab q olish u c h u n ra dioaktiv 
p r e p a r a t p essa riy la rg a jo y l a n a d i .
Bu m u o la ja z a r u r c h o r a
h iso b la n a d i, c h u n k i ikkilam chi (y u m s h o q ) n u r l a r t o ‘q im a la rg a
y o m o n t a 's ir etib , y u z a n ek ro z la rg a s a b a b boMadi. R adio ak tiv
p re p a r a tla r q inga yoki b a c h a d o n b o 'y n i n i n g kanaliga, y oxud 
b a c h a d o n b o ‘shlig‘iga yuboriladi.
R a d iy yoki ra d io a k tiv iz o to p la r, a s o s a n , a y o lla r jin siy
a ’z o la r in in g y o m o n sifatli o ‘sm alarig a d a v o q ilishda , s h u n i n g ­
d ek , fib rio m a la r d a va b a ’z a n b a c h a d o n d a n fu n k sio n a l xarak- 
t e r d a q o n k e tg a n d a qoMlaniladi.
R a d io ak tiv p re p a r a tla r ayol q in id a , o d a td a ,
1—2 sutka 
q old irila d i, s o ‘n g ra 2— 3 k u n ta n a f fu s beriladi.
T o ‘q im a la rg a berilgan d o z a m ax su s ja d v a lla rg a m u v o fiq
re n tg e n birliklari (R ) bilan h isoblanadi.
Y u tilg a n d o z a la r m ax su s j a d v a lla r y o r d a m i d a
ra d a la rd a
h iso b lan ad i. B u n d a y ja d v a lla r y o r d a m id a , m a s a la n , b a c h a d o n
ra k in i 
ra d iy b ila n d a v o l a s h d a , y u tilg a n d o z a n i ra d io a k tiv
p re p a r a tla r n in g jo y la s h is h usuliga, p re p a r a tla r n in g aktiv u z u n -
ligiga va b e m o r c h a nogM ning a n a to m i k xususiyatlariga q a ra b
h iso b lash m u m k in .
R a d io ak tiv p r e p a r a tla r berilg a n b e m o r la r g a m ax su s tuvak 
tu tila d i, p re p a r a tla r n in g siljib qolishi va tu s h ib ketishiga yoM 
q o ‘y m a s lik u c h u n b e m o r n i n g o ‘m i d a n tu rish ig a va u m u m iy
h o ja tx o n a d a n fo y da la nishiga ruxsat etilm a y d i.
R a d iy b ila n d a v o la s h usuli qoM laniladigan m u a s s a s a la r 
x o d im la ri SogMiqni saqlash vazirligining m a x su s q oM lanm alari- 
ga q a t ’iy a m a l qilishlari sh art. Bu qo M lan m alar b irin c h id a n , 
radiy bilan ishlay o tg an x o d im la r m e h n a t i n i m u h o f a z a qilsa, 
i k k in c h id a n , radiy p r e p a r a tla r in in g sa q la n ib q o lishini t a ’m in -
laydi.
S o ‘nggi y illa rd a o ‘s m a la r n i n u r b ila n d a v o la s h im k o - 
niyatlari keskin kengaydi.
237

---

A m a l i y o t d a y u q o r i e n e r g iy a li n u r l a n t i r u v c h i m a n b a l a r
( g a m m a - q u r i l m a l a r , b e ta tr o n la r , chiziq li te z la sh tirg ic h la r) b e ­
m o r la r d a o ‘s m a l a r c h u q u r jo y la s h g a n id a , j u m l a d a n , o ‘s m a la r
k ich ik c h a n o q d a jo y la s h g a n b c m o r la r n i d avolash u c h u n keng 
jo riy q ilin m o q d a . Y u q o ri energiyali n u rla n tiris h n i q o l l a s h d a n
t o ‘p la n g a n ta jrib a n in g k o ‘rs a tish ic h a , bu usul bilan e n e rg iy a - 
n in g e n g k o bp q ism in i o ‘s m a t o ‘q im a s i y u ta d i, sogMom t o ‘q i m a
b iro z g in a z a ra r la n a d i.
GINEKOLOGIK BEMORLARNI OPERATIV DAVOLASH
H o z irg i z a m o n g in e k o lo g iy a s id a d a v o la s h n in g j a r r o h l i k
u su llari k en g qoMlaniladi. O p e ra ts iy a qilish u c h u n tegishli 
s h a r o i t n i m u h a y y o q i l is h d a o ‘rta t i b b iy o t x o d i m la r i faol 
q a tn a s h a d i.
O p e r a t s i y a x o n a s i n i , a s b o b l a r n i ta y y o r l a s h g a r a h b a r l i k
qilish, o p e r a ts iy a x o n a sin i steril c h o y s h a b la r, salfetkalar, k iyim - 
k e c h a k , bogMov m a te r ia lla r i b ila n , n a r k o z h a m d a b o s h q a
turdagi o g 'r iq siz la n tirish u c h u n z a r u r n a r s a la rn in g h a m m a s i 
b ilan t a ’m in la s h o p e ra tsiy a h a m s h ir a s in in g b u rc h id ir.
O peratsiya x onasida k o n ditsion h a v o boMmasa, bu x o n a 
yaxshilab shamollatilishi va devorlari vaqt-vaqtida (haftada k am ida 
bir m arta) yuvib turilishi lozim. Operatsiya xonasining poli h a r 
b ir o p e r a t s iy a k u n i d a n k e y in y u v ilish i lo z im . 
O p e r a t s i y a
x o n a s i d a g i t e m p e r a t u r a 2 0 — 2 5 °C a t r o f i d a boMishi z a r u r .
O p e ratsiyadan o ld in operatsiya stolini grelkalar bilan isitish kerak.
A s b o b la r m a x su s s te riliz a to rla rd a s o d a q o ‘shib q a y n a tib , 
sterillan ad i (a s b o b la r za ngla m asligi u c h u n 1 %li so d a q o ‘- 
s h i l a d i ) . A s b o b l a r k a m i d a 20 m i n u t q a y n a t i l i s h i
lo z im . 
S te riliz ato rg a a s b o b la r suv q a y n a b c h iq ish i b ilan solinadi.
Q a y n a t il g a n a s b o b l a r n i s a n i t a r k a o p e r a ts iy a h a m s h ir a s i 
stolga keltirib q o ‘yadi, o p e r a tsiy a h a m s h ira s i esa b u asb o b la rn i 
te g ish lic h a tartib b ilan jo y la s h tir a d i va o p e r a tsiy a b o s h la n -
g u n c h a steril c h o y s h a b b ilan yop ib q o ‘yadi.
O p e ra tsiy a v a q tid a a s b o b tu s h ib k e tsa yoki sh u m a q s a d
u c h u n q o ‘yib q o ‘y ilg an t o g ‘o ra g a a ta y la b t a s h la n s a , o lsha 
asbob choMka bilan s o v u n la b yuvilishi va u n d a n keyin q a y n a ­
t ilis h i 
l o z i m .
0 ‘t k i r a s b o b l a r v a i g n a l a r q a y n a t i l g a n d a
oM m aslanib q o h n a slig i u c h u n d o k a g a o ‘rab q ay n a tila d i. Skal-
238

---

p e lla r q a y n a tilg a n d a n keyin o p e r a tsiy a v a q tid a sp irtd a saq- 
lanadi.
O p e r a ts io n h a m s h i r a q o ‘l yuvish g a ish la ta d ig a n c h o ltk a la r 
h a m q ay n a tilib , to z a tu tilishiga q a r a b tu rad i. Q o ‘l S p a so - 
k u k o tsk iy u s u lid a yuvilsa, s h u m a q s a d u c h u n ishlatiladigan 
t o g ‘o r a la r h a m sp ilt yoq ib kuydirilishi kerak.
C h o y s h a b ,
k i y i m - k e c h a k , b o g ‘lov m a t e r ia li v a r e z in a
q o i q o p l a r a v to k la v d a u m u m i y xirurgiya q o id a la rig a m uvofiq 
sterilizatsiya qilinadi.
C h o k la s h u c h u n ishlatiladigan ipak va k e tg u t xirurgiya 
darsliklarida beriladigan m axsus retseptlarga m uvofiq sterilizatsiya 
qilinadi.
O p e ra ts iy a h a m sh ira si z a r u r a s b o b la r h a q id a g i m asalani 
x ir u r g b i l a n k e lis h ib o la d i. 
O p e r a t s i y a v a q t i d a h a m s h i r a
o p e r a ts iy a n in g q a n d a y b o rish in i k u z a tib turishi kerak. Tajribali 
h a m s h i r a o p e r a ts iy a n in g borish in i k u za tib t u r a r e k a n , o d a td a , 
x iru rg n in g aytishini kutib t u r m a s d a n z a r u r a sb o b la rn i, c h o k ­
lash u c h u n ishlatiladigan ipak va ketg u tn i u z a tib turadi.
Q o r i n d ev o rin i kesib q ilin a d ig a n o p e r a ts iy a la r d a xirurg 
o d a t d a b e m o r n i n g c h a p t o m o n i d a tu r a d i, b irin c h i assistent 
x iru rg n in g qarsh isid a, ik k in ch i assistent esa b e m o r n i n g o y o q
t o m o n i d a turadi.
Q i n o p c ra tsiy a la rid a xirurg vintli stu ld a o ‘tiradi, y o r d a m -
chilari esa ikki y o n t o m o n d a n j o y o lishadi. Y o r d a m c h i l a r d a n
biri o d a t d a q in k o ‘zgulari va k o ‘ta rg ic h la rn i u sh lab tu ra d i, 
ikkinchisi esa x irurgning k o ‘rsa tm a la rig a m uvofiq u n g a y o r d a m -
lashadi.
Z a r u r asboblar, ipak va ketg u tn i o p e r a tsiy a h am sh irasi 
pastak stolchaga q o ‘yadi. Bu stolcha o d a td a operatsiya xirurgining 
o ‘ng t o m o n i d a tu ra d i. X irurg z a r u r a sb o b la rn i o 4ng t o m o n d a n
o ‘zi b e m a lo l olib turadi.