71 Qoramol kasalliklari indd

ҚОРАМОЛЛАРДА СИЛ КАСАЛЛИГИ
Сил касаллиги – 
Tuberculosis 
сурункали кечадиган юқумли 
касаллик бўлиб, қишлоқ хўжалик, ёввойи, мўйнали ҳайвонлар 
ва паррандалариинг ички аъзо ва тўқималарида махсус тугун-
лар – туберкулалар пайдо бўлиши билан характерланади.
Касалликнинг иқтисодий зарари.
Сил касаллиги қайд 
этилган чорвачилик хўжаликлари катта зарар кўради, чунки 
касалликка чалинган моллар 15 кун ичида гўштга топшири-
лади, бу эса ўз навбатида мол бош сонини камайишига олиб 
келади, карантин қўйиш ва бошқа ветеринария-санитария 
тадбирлари учун катта маблағ сарф қилинади. Касаллик би-
лан инсонлар хам касалланади. 

---

55
Қорамол касалликлари
71–
китоб
Касаллик қўзғатувчиси ва унинг чидамлилиги.
Касал-
лик қўзғатувчиси микобактериялар наслига мансуб бўлиб, 
унинг уч тури мавжуд: 
Micobakterium tuberculosis 
одамларда, 
Micobakterium bovis 
қорамолларда ва 
Micobakterium avium 
паррандаларда сил касаллигини қўзғатади.
35-расм. Касаллик қўзғатувчисининг микроскопик кўриниши
Касаллик қўзғатувчилари ташқи муҳит таъсирига чидам-
ли, чунки унинг таркибида ёғ, мум моддалари мавжуд. Гўнгда
7 ой, қуриган сигир гўнгида 1 йил, тупроқда 2 йилдан зиёд, 
дарё сувида 2 ой, музлаган гўштда 1 йилгача, тузланган гўштда 
45-60 кун, ёғда 45 кун, пишлоқда 45-100 кунгача, сутда 10 кун ўз 
фаоллигини сақлайди. Сут 70 °С қиздирилганда 10 дақиқада, 
қайнатилса 3-5 дақиқада фаолсизланади. Дезинфекцияловчи 
воситалардан 3% ли формальдегид, 5% ли фаол хлорли оҳак, 
10% бир хлорли йод эритмаси 1 соатда фаолсизлантиради.
Касалликнинг сабаблари ва тарқалиши.
Касаллик 
қўзғатувчисига 55 тур уй ва ёввойи ҳайвонлар ҳамда 25 пар-
ранда турлари мойил. Касаллик қўзғатувчи манбаи бўлиб, 
касал ҳайвонлар, уларнинг сути, сийдиги, фекали, бурундан 
оққан шиллиқ моддалари хизмат қилади. Ҳайвонлар 
касал 
одамдан
ҳам зарарланиши мумкин.

---

56
100 китоб тўплами
Касалликнинг хавфли томони шундаки, унинг клиник 
белгилари намоён бўлмасдан сурункали, узоқ муддат кеч-
ганлиги сабабли, яширин давридаёқ ташқи муҳитга қўзға-
тувчи ажралиб чиқа бошлайди. Касал ҳайвонлар йўталган-
да шилимшиқ, суюқлик билан ташқи муҳитга кўп миқдорда 
микобактериялар ажралиб, девор, охур, панжара ва ҳар хил 
нарсаларни ифлослантиради.
Қўзғатувчи билан зарарланиш асосан алиментар ва ҳа-
во-томчи йўллар орқали амалга ошади.
Ҳайвонларни сақлаш шароитини яхши эмаслиги, тўйим-
сиз озиқлантириш, зоогигиеник талабларнинг бузилиши, 
ҳайвонларни зич сақлаш, намлик ва бошқа омиллар касал-
ликни ривожланишига сабаб бўлади. 
Касалликнинг кечиши.
Туберкулёз қўзғатувчиси орга-
низмга озуқа ёки ҳаво орқали тушгач, у ерларда (кўпроқ 
ўпка, ичак ва лимфа тугунлар) яллиғланишни бошлайди.
Ҳужайралар орасида йиғилган экссудат уюши ва фибрин 
қўшилиши эвазига кулранг юмалоқ, игнатугма бошидан 
ясмиқ дони катталигида 
туберкулёз тугуни
пайдо бўлади. У 
бириктирувчи тўқима (капсула) билан ўралади. 
Ушбу тугунга қон бормасдан тўқима ўлади ва творогга 
ўхшаш нарсага айланади. Жараён яхши ўтса бирламчи ўчоқ 
оҳакланади, яъни атрофи қалин бириктирувчи тўқима би-
лан ўралади ва инфекцион жараённи ривожланиши тўхтай-
ди. Резистенти пасайган организмда бирламчи ўчоқ қалин 
бириктирувчи тўқима билан ўралмайди, туберкулёз тугуни 
девори емирилади ва инфекцион жараён соғлом тўқимага 
ўтади. Кейин у кўплаб туберкулёз тугунларини ҳосил қилади. 
Ундан микобактериялар қонга ўтиб, 
организмга тарқал
-
ган туберкулёз шаклга 
(жигар, талоқ, буйрак) ўтади. Вақт 

---

57
Қорамол касалликлари
71–
китоб
ўтиши билан ўпкада катта туберкулёз ўчоқлари - каверна-
лар (ўртача мушт ўлчамида) ҳосил бўлади ва у бронхлар ичи 
билан туташади ва ундан балғам чиқа бошлайди, йўтал ку-
затилади, нафас олиш қийинлашади.
Ўпканинг тўлиқ ва бошқа аъзоларнинг кучли зарарлани-
ши ҳайвонларнинг тез озиб кетишига олиб келади ва маҳ-
сулоти кескин камайиб кетади. Оқибатда касал ҳайвон жуда 
ориқлаб ўлади.