O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti


Chernobil AESda sodir bo’lgan halokat



Download 1,62 Mb.
Pdf ko'rish
bet73/159
Sana19.03.2022
Hajmi1,62 Mb.
#500866
1   ...   69   70   71   72   73   74   75   76   ...   159
Bog'liq
O\'.U.M. Radiatsiya xavfsizligi

Chernobil AESda sodir bo’lgan halokat 
Avariya 1986 yilning 26 aprelida soat 1 dan 23 daqiqa o’tganida sodir 
bo’ldi. 4-energoblokni rejali ta’mirga chiqarilishi arafasida, o’chirilgan avariyaviy 
himoya sharoitida turbogeneratorning ishlash rejimlarini tadqiqot qilish bilan 
bog’liq bo’lgan tajribalar o’tkazilgandi. 
Reaktor quvvatining kutilmaganda oshishi aktiv zonada va issiqlik 
saqlovchisining konturida haroratning va bosimning keskin oshishiga va 
reaktorning reaktor binosi vayron qilib issiqlik portlashiga olib keldi. 
Portlash sababi suvning qizib ketgan TVEL bilan o’zaro ta’siri natijasida 
ajralib chiqqan va kislorod bilan portlovchi aralashma hosil qilgan vodorod ham 
bo’lishi mumkin. 
Portlash natijasida ko’plab yong’inlar manbalari yuzaga keldi, bu issiqlik 
chiqaruvchi elementlarning erishiga olib keldi. Eritmalar harorati 2000 °C dan 
oshib ketdi. Buning ustiga olov neytronlarni sekinlashtiruvchilari bo’lib xizmat 
qilgan grafit bloklarini qamrab oldi. Haqiqiy olovli quyun hosil bo’ldi, u o’ziga 
yadro eritmasidan ajralib chiqayotgan parchalanish radioaktiv mahsullarini tortib 
olib, ularni atmosferaga chiqarib tashladi. 
4-energoblokning aktiv zonasida 200 tonna uran bor edi, shu jumladan 3 
tonnaga yaqin uran-235 izotopi ham bor edi. Stantsiya hududida ko’p miqdordagi 
radioaktiv bo’laklar chiqarib tashlangandi. Energoblok yaqinida hosil bo’lgan 
uyumda radiatsiya darajasi 200 r/s dan oshib ketdi, reaktor ustida 200 m 
balandlikda esa - 340 R/s gacha etdi. 
Atmosferaga chiqarib tashlangan par va gaz aralashmasi 1,5 km 
balanlikkacha yetdi va shamol yo’nalishi bo’ylab tarqaldi. Atmosferaga jami bo’lib 
300ga yaqin radionuklidlar, shu jumladan 
90
Sr
,
Cs
137

I
131
,
Zr
95

Ba
140
ham chiqarib 
tashlandi. 
Vayron bo’lgan reaktordan radioaktiv moddalarning chiqarilishini qisman 


111
bo’lsa ham oldini olish maqsadida 2,5 ming tonna qum, 1,5 ming tonna 
qo’rg’oshin, 60 tonna bor tashlandi. Lekin bu operatsiya salbiy natijalarni ham 
keltirib chiqardi. Yukning katta balanlikdan reaktor ustiga tushishi natijasida undan 
atmosferaga radioaktiv chang massasi ko’tarilardi. Qo’rg’oshin va qum yuqori 
harorat natijasida mustahkam qobiq hosil qilgandi. Qobiq ostida yig’ilib qolgan 
gazlar oxir-oqibat to’siqni yorib o’tib katta miqdordagi chang bilan chiqar edi. 
Vayron bo’lgan reaktor portlab ketmasligi uchun unga juda ko’p miqdorda 
suv ham quyildi. Reaktor ostida 10 ming kub.m miqdorda suv yig’ilib qoldi. 
Reaktor unga tashlangan yuk og’irligidan suv ustiga tushib ketishi havfi tug’ildi. 
Kuchli issiqlik portlashi sodir bo’lishi mumkin edi. Suvni tezlikda tortib olish 
choralari va reaktor ustiga materiallarni tashlashni to’xtatish halokatning oldini 
oldi. Yetarli darajada ishlanmasdan shoshib qabul qilingan qarorlar avariyani 
jiddiy ravishda chuqurlashtirishi mumkin edi. 
CHernobil avariyasi to’g’risidagi rasmiy ma’lumotlarga qaraganda, atrof-
muhitga 4-energoblokdagi yuqori radioaktiv moddalarning umumiy sonidan 
faqatgina bir necha foizi tushgan ekan. Shu bilan o’ta yirik bo’lgan CHernobil’ 
avariyasini o’rta miqyosdagi avariyalar qatoriga kiritishga urinish bo’lgandi. 
Avariyaviy komandalar erigan reaktor ustidan radioaktivlikning yirik 
miqyosda tarqalishini to’xtatish, portlashlarni istisno etish, aktiv zonaning erigan 
materiallarining reaktor fundamenti orqali yerga singishi imkoniyatini to’xtatish 
imkoniyatini beradigan nazorat o’rnatgunlarigacha ikki haftadan ortiq vaqt o’tdi. 
Avariyadan so’ng dastlabki oylarda o’ttizga yaqin odam nurlanish 
kasalligidan vafot etdi. Dezaktivatsiya ishlari 1987 yilgacha cho’zildi va 
ishlovchilar uchun yuqori radiatsion yuklamalar bilan bog’liq edi; bu ishlarni 
bajarish uchun yetarli miqdorda ko’ngillilar topilmasdi, majburiy mobilizatsiya 
o’tkazilardi. Keyinchalik, vayron bo’lgan reaktor ustida beton sarkofag qad 
ko’tardi. 
Global halokat xarakteriga ega bo’lgan Chernobil avariyasi oqibatida 
Belorussiyaning va Rossiyaning katta maydonlari radionuklidlar bilan qattiq 
ifloslandi. Radiatsiya bilan zararlangan xudud viloyat va respublika chegaralaridan 


112
ancha tashqariga chiqqandi. Belorussiya, Ukraina va Rossiyaning ko’pchilik 
viloyatlari jabr tortdi (ayniqsa, Bryansk viloyati). Avariya izi Finlyandiya va 
Shvetsiyadan tortib Gruziya va Turkiyagacha cho’zildi. Bunda avariya joyidan 
ancha uzoqda joylashgan xududlarda Chernobil AES yaqinidagi hududlarga 
nisbatan nurlanishning bir muncha yuqori darajalari kuzatildi. 
Avariya oqibatlari: radiokunlidlar bilan ifloslangan yerlar ~ 40 ming kv.km; 
evakuatsiya qilingan yoki ko’chirilgan odamlar soni ~125 ming odam; dastlabki 
kunlarda 28 kishi o’ldi, 1987-2004 yillar davomida turli sabablarga ko’ra 19 kishi 
vafot etdi; nurlanish kasalligiga chalinganlar - 190 kishi; boshqa kasalliklarga 
chalinganlar ~15 ming kishi; Chernobil avariyasi natijasida jabr tortganlar soni ~3 
mln. kishi. Chernobil avariyasidan so’ng ko’pchilik mamlakatlar atom 
energiyasidan foydalanishdan voz kechish to’g’risida o’ylanib qoldilar. 
Ko’proq jabr tortgan davlatlarga (1-toifa) Ukraina, Belorussiya, Rossiya 
Federatsiyasi, Finlandiya, Shvetsiya, Polsha, Ruminiya kiradi. CHexoslovakiya
Vengriya, Avstriya, Germaniyaning janubiy hududlari, Shveytsariya, Yugoslaviya, 
Bolgariya, Gretsiyaning, Italiyaning, Turkiyaning shimoliy hududlari qattiq 
zararlangan (2-toifa). Norvegiya, Daniya, Niderlandlar, Germaniyaning shimoliy 
hududlari, Frantsiya, Belgiya, Angliya, Gretsiyaning, Italiyaning, Turkiyaning 
janubiy hududlari bir muncha kuchsiz radioaktiv zararlandi. 
Hozirgi kunda barcha hayoti nisbatan qisqa bo’lgan radionuklidlar (
I
131

Zr
95
,
Ba
140
) to’liq parchalanib ketgan. Uzoq muddatli hayot kechiradigan 
radionuklidlarning (
Sr
90
,
Cs
137
) aksariyat miqdori erigan suvlar, yomg’ir suvlari 
bilan qisman daryolarga o’tib ularning tublariga cho’kib qoldi. 
Cs
137
ning yer 
yuzasi bo’ylab ko’chib yurishi 
Sr
90
ga nisbatan sustrokdir, u il, loy va tuproq bilan 
mustahkam bog’lanib qoladi. Tuproqda 
Sr
90
ancha yaxshi ko’chib yuradi (suvda 
eruvchan gidrokarbonat 
2
3
)
(
HCO
Sr
hosil bo’lishi natijasida). Shuning uchun hozirgi 
paytda aynan 
Sr
90
ning oziq-ovqat mahsulotlari bilan inson organizmiga tushib 
qolishi xavf tug’diradi, lekin ba’zi joylarda 
Cs
137
bilan ifloslanishning ham xavfli 
darajalari saqlanib qolmoqda. 


113

Download 1,62 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   69   70   71   72   73   74   75   76   ...   159




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish