O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti

 
asoslash prinsipi 
— inson va jamiyat uchun keltiradigan foydasi agar (tabiiy 
radiatsiyaviy fonga qo‘shimcha ravishda) etkazishi ehtimol tutilayotgan xavfdan 
ortiq bo‘lmasa, ionlashtiruvchi nurlanish manbalaridan foydalanishga oid 
faoliyatning barcha turlarini taqiqlash;
minimallashtirish prinsipi 
— ionlashtiruvchi nurlanishning har qanday 
manbaidan foydalanilganda nurlanish olishning individual dozalarini fuqarolar 
sog‘lig‘iga xavfsiz bo‘lgan chegarada va nurlanish olayotgan shaxslar sonini 
mumkin qadar oz darajada bo‘lishini saqlab turish.
Radiatsion xavfsizlik prinsiplarining huquqiy asoslari bo‘lib 2000 yil 1 
yanvardan kuchga kiritilgan sanitar-epidemiologik me’yorlar (SP 2.6.1. 758-99) 

---

200
kategoriyaidagi hujjat “Radiatsion xavfsizlik normalari (RXN-99 (НРБ-нормы 
радиационной безопасности))” huquqiy asos hisoblanadi.
Radiatsion xavfsizlikda “Ruxsat etiladigan miqdor” ko‘rsatkichi asosiy 
baholovchi hisoblanadi. Uning ma’nosi 50 yil davomida bir tekisda nurlanish olib 
sog‘ligiga sezilarli ta’sir etmaydigan miqdor tushuniladi.
RXN-2006 da nurlanganlarning quyidagi kategoriyalari kiradi: 
- texnogen manbalar bilan ishlovchi xodimlar va shaxslar(A gruppa) yoki ish 
sharoiti bo‘yicha uning ta’sirida bo‘ladiganlar (B gruppa); 
- barcha aholi shu jumladan barcha sohasidan qat’y nazar ishlab chiqarishda 
ishtirok etuvchilar. 
RXN-2006 da nurlangan shaxslar kategoriyasi uchun chegaraviy doza qiymati 
berilgan (5.1-jadval). Bunga tabiy nurlanish, tibbiy nurlantiruvchi asboblardan 
nurlanish dozasi kirmagan. Bular uchun maxsus chegaralovlar belgilangan. 
5.1-jadval. Nurlanishning asosiy chegaraviy dozasi
Me’yorlanadigan miqdor 
Chegaraviy doza 
xodimlar*
(A guruxi) 
aholi 
Effektiv doza 
Har qanday 5 yillik 
uchun o‘rtacha 20 mZv, 
ammo yiliga 50 mZv/yil 
dan ko‘p emas. 
1 mZv/yil har qanday 5 
yilga, ammo 5 mZv/yil 
dan ko‘p emas. 
Ko‘z gavxarida,
terida**,
qo‘l va oyoqlar panja va 
yuzalarida yillik 
ekvivalent doza 
150 mZv 
500 mZv 
500 mZv 
15 mZv 
50mZv 
50mZv 
Izoh:
* 
A gruppasiga kirgan barchalar uchun nurlanish dozasi darajasi A 
gruppa xodimlari uchun ¼ miqdordan oshmasligi kerak. 
**Qobiq qatlam uchun o‘rtacha 5 mg/sm2 , kaft qobiq qatlami uchun 40 
mg/sm2. 
Tashqi va ichki nurlanish ta’sir etgan vaqtda tashqi nurlanish dozasi 
chegaraviy miqdordan oshishi kerak emas, nuklidlarning yillik tushishi 1 dan 
oshmasligi kerak.

---

201
45 yoshgacha bo‘lgan ayollar uchun teridagi va qorindan pastki qismidagi 
nurlanish dozasi oyiga 1 mZv dan oshmasligi kerak, organizmga nuklidlarni yillik 
tushishi miqdori xodimlarga nisbatan 1/20 dan oshmasligi kerak. Shunda 2 
oylikkacha bo‘lgan homiladi nurlanish 1 1 mZv dan oshmaydi.
Agarda ishlovchi ayollarda homiladorligi ma’lum bo‘lsa uni nurlanish ta’sir 
etmaydigan boshqa ishga o‘tkaziladi.
21 yoshgacha yoshlar ionlashuvchi nurlanish bilan bog‘liq faoliyat bilan 
shug‘ullansa ular B gruppaga kiritiladi. 
Mutloq sog‘lom odamlarda nurlanish bilan bog‘liq profilaktik (tibbiy ko‘rik 
va b) ishlar, tadqiqotlar o‘tkazishda yillik nurlanish darajasi 1 mZv dan oshmasligi 
kerak.
Ionlashuvchi nurlanishda RXN-2006 prinsiplarini joriy qilishda ehtimoliy 
yo‘qotishni hisoblash va ijtimoiy-iqtisodiy xarajatlarni asoslash bilan nurlanishni 
jamoaviy samarali dozasi (1 chel-Zv)da 1 kishi-yil yo‘qotishga olib kelishi 
aniqlangan.