Laboratoriya ishi №9 yarim o‘tkazgichli kuchaytirgichlarni tekshirish mashg’ulot maqsadi

---

LABORATORIYA ISHI № 9 
YARIM O‘TKAZGICHLI KUCHAYTIRGICHLARNI TEKSHIRISH 
Mashg’ulot maqsadi.
Kuchaytirgichlar sxemasini tashkil qilgan elementlarning tuzulishi, 
ishlash printsipi, vazifasi va ulanish sxemalari bilan tanishish. 
Nazariy tushunchalar.
Avtomatik qurilmalarda ko‘pincha datchiklardan keladigan 
signallar quvvati rostlanuvchi miqdorlarni ko‘rsatilgan darajada ushlab turish uchun 
qo‘llaniladigan rostlovchi qurilmalarni boshqarish uchun yetarli bo‘lmaydi. Bunday hollarda 
kuchsiz signallarni kuchaytirish uchun kuchaytirgichlardan foydalaniladi. 
Kuchaytirgich 
deb, 
kirish signalini ko‘rinishi va fizik tabiatini o‘zgartirmagan holda, kuchaytirish uchun 
qo‘llaniladigan qurilmaga aytiladi. Quvvat bo‘yicha signalni kuchaytirish tashqi manbaa 
energiyasi evaziga boshqariladi. Avtomatik qurilmada turli kuchaytirgichlar qo‘llaniladi: 
Magnitli
, 
elektron
, 
yarimo‘tkazgichli
, 
elektr
 
mashinali
, 
gidravlik
,
pnevmatik
va boshqalar. 
Kuchaytirgichlarni asosiy tavsiflaridan biri, ularni kuchaytirish koeffitsentidir 
Kuchaytirgichni quvvat bo‘yicha 
kuchaytirish koeffitsenti
–deb uni chiqish quvvati 
(R
chik
) 
ni, 
kirish kuvvati 
(R
kir
)
ga nisbatiga aytiladi: 
K=R
chik
/R
kir
;
 
Kuchaytirgichlarni tok va kuchlanishlar 
bo‘yicha kuchaytirish koeffitsentlari: 
K
1
=I
chik
/I
kir
,
Ku=U
chik
/U
kir
 
bo‘ladi.
 
Yarim o‘tkazgichli 
kuchaytirgichlar 
elektron kuchaytirgichlarga nisbatan bir qator afzalliklarga ega bo‘lganligi 
tufayli ular ko‘p holatlarda elektron kuchaytirgichlarni siqib chiqarmoqda. Chunki ularni qabul 
qiluvchi quvvati oz, o‘ta puxta, tezkor, kuchaytirish koeffitsenti nisbatan katta, ihcham. 
Tranzistorli kuchaytirgich sxemasi umumiy elektrod belgilari bo‘yicha, ya’ni bir vaqtda kirish va 
chiqish elektrodlari hisoblanganligi buyicha turlanadilar. Quyida rasmda umumiy bazali (a), 
umumiy emitterli (b) va umumiy kollektorli (v) tranzistorli kuchaytirgichlar berilgan. 
R
K
R
1
R
1
R
K
V 
V 
V 
U
chik
U
kir
R
2
U
kir 
R
2
U
chik
U
kir 
U
chik
a) b) v)
Yarim o‘tkazgichli kuchaytirgichlar. 
Umumiy bazali kuchaytirgichlar kuchlanishni, umumiy kollektorli kuchaytirgichlar tokni, 
umumiy emitterli kuchaytirgichlar esa quvvatni kuchaytirish uchun qo‘llaniladi. Tranzistorli 
kuchaytirgichlarni kamchiligi ularni parametrlarini va ish qobilyatini tashqi muxit haroratiga 
bogliqligidir. 
3. Ishni bajarish tartibi.
1. Kuchaytirgichdan ma’lumotlar yozib olinadi. 
2. Chizmadagi sxema yigiladi va kuchaytirirish ko‘ffitsenti topiladi. 3. Topshiriq U
1kir
=12 B, 
U
1chiq
=127 B U
2kir=
12 B U
2chiq
=220 B bo‘lganda, qolgan parametrlari hisoblansin. 
NAZORAT SAVOLLARI. 
1. Kuchaytirgich nima? 2. Kuchaytirgichni turlari, tavsifi qanday? 

---

3. Yarim o‘tkazgich elementlari qanday? 4. Kuchaytirish koeffitsenti nima?