O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti V. Yu. Ahrorov

Shunday qilib, boshqaruv jarayonining o‘zida ikki mihim jabhani 
farqlash mumkin: 
1. Ijtimoiy jabha – bu boshqaruvda asosan ma’murchilik yo‘lini nazarda tutadi. 
Rahbar faqat ma’muriyat a’zosi, uning yetakchisi sifatida idrok etiladi. Bunday 
rahbar tashkilot yoki muassasada boshqaruv apparati bo‘lishi shart bo‘lganligi bois 
mavjud bo‘lib, uning xodimlar bilan o‘zaro muloqoti ahamiyatga ega emas. Xodimlar 
bunday sharoitda «falon yerda ishlayman» degan iborani ko‘proq ishlatishadi;
202

---

2. Psixologik jabha – bu xodimlar tomonidan rahbarning yetakchiligi, ish-
faoliyat mobaynida orttirgan obro‘si, nufuzi orqasidan ularga ta’sir ko‘rsata olish 
qobiliyatini nazarda tutadi. Xodimlar o‘zaro «men falonchi rahbar bilan ishlayman» 
iborasini mamnuniyat bilan ta’kidlashadi
1
.
 
XII.2. Guruhlarda rahbarlik va liderlik
Psixologik adabiyotlarda «rahbar», «lider» – «yetakchi», «boshliq» kabi 
atamalar deyarli sinonim sifatida ishlatiladi. Aslida psixologik nuqtai nazardan, bu 
tushunchalarda muayyan farqlar va umumiylik bor. Umumiylik shundaki, har biri 
kimningdir kimlar ustidan hukmronligini, ustun sifatlarga ega ekanligini ifodalaydi. 
Farqi shuki, «lider» – «yetakchi» shaxsning guruhga munosabatini ifodalab, uning 
a’zolariga ta’sir o‘tkazuvchi va maqsadga yetaklovchiga nisbatan ishlatiladi. 
Yetakchilik guruh tarkibini, undagi munosabatlar tizimini tahlil etish orqali 
aniqlanadigan shaxslar holatidir.
Lekin liderga xos bo‘lgan fazilatni ifodalovchi yana qator jihatlar borki, ularni 
munosabatlar tizimi doirasidagina tahlil etolmaymiz. Bunday talqinda liderga xos 
bo‘lgan asosiy jihatlardan yana biri – shaxsning vaziyatga muvofiq ravishda harakat 
qilish qobiliyatini hisobga olish zarurati tug‘iladi. Biron-bir muammoli vaziyatda 
paydo bo‘lgan qiyinchilikni bartaraf etishdagi tashabbus, topqirlik, mohirlik liderga 
xos fazilatlardir. Muammoni yechish bilan bog‘liq qiyin vaziyatda lider boshqalarga 
nisbatan o‘zining ilg‘orligi, peshqadamligi bilan ajralib turadi. 
«Rahbar» esa ko‘proq shaxsning u boshchilik qilayotgan jamoadagi faoliyatga 
aloqadorligini, uning rasmiy mavqeini bildiradi. Shuning uchun ham har doim ham 
lider bilan rahbar bir shaxs bo‘la olmaydi. Rahbarlar bir-birlaridan nimasi bilan farq 
qiladi, degan savol o‘rinli. Ular asosan odamlar bilan ishlash, ularga ta’sir ko‘rsatish 
va ishni tashkil etish mahoratiga ko‘ra farqlanadilar. Shunga bog‘liq ravishda fanda 
boshqaruvning bir necha uslublarini farqlab, o‘rganishadi.