Usmanova N. Yu. Iqtisodiyot va moliyaviy menejment

 
Operatsion jarayonlardan olingan daromadlar va yo`qotishlar tahlili 
Operatsion jarayonlardan olingan daromadlar qatoriga korxonaning asosiy 
ishlab chiqarish faoliyatining mahsulot ishlab chiqarish va sotishdan tashqari fao-
liyatidan olinadigan daromadlar kiritiladi. Ular bo`yicha xarajatlar va daromadlar 
qatori alohida tarkiblangan holda umumiy summada moliyaviy natijalar to`g`risi-
dagi hisobotga tushiriladi. Operatsion daromadlar va xarajatlar o`zining sof qiyma-
ti bo`yicha ham moliyaviy natijalar to`g`risidagi hisobotga tushirilishi belgilangan. 

---

203 
Bunda operatsion jarayonlardan olingan daromadlar ular bo`yicha xarajatlar 
qiymatiga farqlangan holda hisobotga foyda yoki zarar qatoriga tushiriladi. 
Boshqa sotishlar bo`yicha Respublika Soliq kodeksiga muvofiq alohida 
soliqlar to`lovi qo`llaniladi. Shuningdek, mahsulot (ish va xizmat)larni sotishga 
soliqlar, daromad yoki tushumlarning bu qatori bo`yicha ham amal etadi. Boshqa 
sotishlardan sof tushum summasi ham mahsulot (ish va xizmat)larni sotishdan sof 
tushumni aniqlashdagi kabi uslubiy bog`lanishga ega. 
 
Favqulodda foyda va zararlar tahlili 
Favqulodda foyda va zararlar moliyaviy natijaviylikning uchinchi tarkib 
qatori hisoblanadi. Uning qatoriga bevosita tasodifiy holatlardan ko`riladigan 
natijalar kiritiladi. Masalan, suv toshqini yoki yer qimirlashi, yong`in bo`ronlar 
oqibatida yoki boshqa tabiat hodisalari asosida ro`y beradigan yo`qotishlar 
kiritiladi. Favqulodda foyda yoki daromadlar qatoriga kiritiladigan yoki zararlar 
qatoriga kiritiladigan alohida moddalar «Mahsulot (ish va xizmat)lar tannarxiga 
kiritiladigan mahsulot (ish va xizmatlar)ni ishlab chiqarish va sotish xarajatlari 
tarkibi va moliyaviy natijalarning shakllanishi tartibi to`g`risida»gi Nizomda aniq 
ko`rsatilmagan. 
Ularning faqat bitta sharti umumiy Nizomda belgilangan. Ya`ni, yaqin uch 
yillik oraliqda korxona uchun odatiy hol hisoblanmagan holatlardan olinadigan 
daromadlar yoki foyda summasi korxona uchun kutilmagan holatlardan olingan 
daromadlar sirasiga kiritiladi. 
Kutilmagan yoki favqulodda holatlardan olingan daromadlar yoki ular 
bo`yicha yo`qotishlar moliyaviy natijalar to`g`risidagi hisobotning alohida tarkib 
qatori sifatida belgilangan. 
Ularni korxonada rejalashtirish amalga oshirilmaydi. Ya`ni, favqulodda 
daromad va xarajatlar rejalashtirilmaydigan qatorga 
kiritiladi. Ularning hozirgi paytda korxonalar faoliyat natijaviyligidagi 
salmog`i sezilarli ta`sirga ega emas.