O‘zbеkistоn rеspublikаsi

 
 

---

80 
 
 
 
 
 
Ma’ruza № 15. Yer osti kon ishlari kon mashinalari va avtomatlashtirilgan 
komplekslari to’g’ri sida umumiy tushunchalar. (2soat). 
Mashg’ulot rejasi: 
1.SHaxta kon mashinalari va mexanizmlari qo’llanilishi va ishlatilishi sohalari.
2.Kon mashinalari umumiy tuzilishi, ular klassifikatsiyasi va konstruktiv tuzilishi.
3.Asosiy va yordamchi funktsional kon mashinalari, komplekslari va agregatlarining 
ekspluatatsiyasi va ularning ishlashi rejim parametrlarini aniqlash. 
4. Kon mashinalari va komplekslari struktura tuzilishi va tizimlari. 
O’quv-texnik vositalar-UTV.
Kompьyuter, videoproektor, ekran, slayd, tarqatma 
materiallar. 
Ilgor pedagogik texnologiyalar-IPT
«Kirish ma’ruzasi». 
 
 
Ko’mir qazib olish texnologik jarayoni uchta asosiy funktsiyadan iboratdir: ko’mirni qazib 
olish, uni shtrek bo’ylab qayta yuklash punktiga eltish va krovlyani boshqarish. Bu jarayonlarning 
har birini mos funktsional mashinalar: qazib oluvchi, tashuvchi va mexanizatsiyalashgan 
mustahkamlagichlar bajaradi. 
Qazib oluvchi mashinalarga ishchi organi yordamida ko’mirni massivdan ajratib oluvchi 
kesuvchi (vrubovыe) mashinalar, qazib oluvchi (ochistnыe kombaynы) kombaynlar va qirg’ich 
(strugovыe) qurilmalari kiradi.
Kesuvchi mashina faqat bir tomonli texnologik sxema bo’yicha ishlaydi, ya’ni zaboy bo’ylab 
bir tarafga kesish jarayonini bajaradi, orqaga bo’sh ishsiz holatda qaytadi. Kesuvchi mashina bar 
yordamida qatlam tagidan kesilgan tirqish hosil qiladi. Kesilgan massiv burg’ulash-portlatish usuli 
bilan buziladi. Bu mashinalarning harakatlanish usuli trossni o’zining barabani 2 ga o’rash hisobiga 
amalga oshiriladi. 
 
Qazib oluvchi kombaynlar. 
Qazib oluvchi kombaynlar –
(15.1-rasm) bu shunday kombinatsiyalashgan mashinalarki, bir 
vaqtning o’zida ikki, uchta jarayonni - ko’mirni massivdan ajratib olish (zarubku, otboyku) va uni 
zaboy konveyeriga yuklashni mexanizatsiyalashtiradi.
Qazib oluvchi kombaylar qazish chegaralariga qarab keng va tor qamrovchi kombaynlar 
guruxlariga bo’linadi.
Keng qamrovchi kombaynlar ishchi organi qamrash kengligi 1m dan ortiq (odatda 1,6; 1,8; 
2m), tor qamrovchilar esa –1 m va undan kam bo’ladi. 

---

81 
15.1-rasm. Yer osti konlarida ishlatiluvchi qazib olish kombayni 
Qazib oluvchi kombaylarni shartli ravishda qazib olayotgan qatlam qalinligi bo’yicha: yupqa ( 
0,8 m gacha qalinlikda), kichik qalinlikdagi (0,8—1,5 m), o’rta qalinlikdagi (1,5—3,5 m) va qalin 
(3,5 m dan oshiq) qatlamlarda ishlatiluvchi guruxlariga ajratish mumkin.