O‘zbеkistоn rеspublikаsi

 
Ma’ruza № 3. Kon mashinalari ishchi a’zolari instrumentlari ishlashi nazariyasi
(2 soat). 
Mashg’ulot rejasi: 
1.
Kon jinslarining asosiy xususiyatlari buyicha guruxlari;
2.
 
Tog`’ jinsini massivdan ajratib olish usullari. Tog`’ jinslariga ta’sir etuvchi omillar. 
 
3.
 
Tog`’ jinslarini mexanik usul bilan maydalash.
 
4.
 
Ish bajaruvchi a’zolar va tog`’ jinslarini kesuvchi instrumentlar. 
 
5.
Instrumentlar ishi nazariyasi. 
UTV.
Kompьyuter, videoproektor, ekran, slayd, tarqatma materiallar. 
IPT.
«Muammoli ma’ruza».
Kon jinslarining asosiy xususiyatlarini ikki guruxga bo’lish mumkin: 
- 
fizik xususiyatlari
— zichlik, g’ovaklilik, namlilik, tovush, elektr va issiqlik 
o’tkazuvchanlik va boshqalar; 
- 
mexaniq 
xususiyatlari
— 
mustahkamlik, 
qattiklik, 
tirnovchanlik, 
plastiklik, 
deformatsiyalanuvchanlik, qovushqoqlik, mo’rtlik. 
Jinslarning mustahkamligi 
– massivga ta’sir qiluvchi har qanday turdagi buzuvchi kuchlarga 
nisbatan kon jinslarining kompleks qarshiligi ko’rsatgichidir. Masalan, burg’ilash, portlatish va kon 
bosimi ta’sirida buzilishga ko’rsatadigan qarshiliklari. 
Turli 
kon 
jinslarini 
parchalanuvchanliklari 
bo’yicha 
taqqoslash 
uchun 
prof. 
M.M.Protodьyakonov tomonidan kon jinslarining nisbiy mustahkamligi ko’rsatgichi – 
mustahkamlik koeffitsienti (
f
) taklif qilingan. Ya’ni kon jinslarining buzilishga chidamlilik 
hususiyati mustahkamlik koeffitsienti (
f
) bilan belgilanadi. Koeffitsient birligi uchun gilning 
mustahkamlik koeffitsienti qabul qilingan bo’lib ular parchalanishga nisbatan kompleks qarshiligi 
o’rtacha 100 kg/sm
2
ga teng.
Uning birligi uchun kon jinsini 100 kgk/sm2 (yoki 10 MPA) kuch bilan siqilgandagi qiymati 
100
n
f


(yoki 
10
n
f


) qabul qilingan. SHu soxada ilmiy izlanishlar o’tkazgan prof. 
M. M. Protodьyakonov barcha kon jinslarini 10 ta kategoriyaga 
f
= 20 (I kategoriya) dan to 
f
= 0,3 
(X kategoriya) gacha bo’ladi.
f
ning qiymatiga qarab kon jinslarining burg’ulanuvchanligini, 
qaziluvchanligini, portlatish moddalari sarfi baholanadi.