Alisher navoiy nom idagi samarqand davlat um versiteti a bdu r ash id a b d u r a h m o n o V

ENASOY BITIKLARI
Enasoy bitiklari deb nomlangan yozuvlar Enasoy daryosi 
bo'ylaridan, y a ’ni T uva va H akas av to no m respublikasi 
hududidan topilgan. D.G.M essershmidt 1720-1727-yillarda 
Sibirga kelib, bir necha bitiklarni topgan edi. Shundan beri 
turli yillarda 250 ga yaqin bitiktoshlar q o ‘lga kiritildi. Bu 
bitiklar ham 0 ‘rxun bitiklari singari h u k m d o r ta b aq ag a 
mansub kishilarning qabrtoshlariga o'm atilgan. Bitiktoshda 
dafn etilgan shaxsning hayotiga oid m a ’lum otlar berilgan. 
Yozuvlardagi kechinmalar olamdan o ‘tgan kishining tilidan 
ifodalanib, u yaqin qarindosh va u r u g ia rig a m urojaatnom a 
tarzida bitilgan. Vatanni sevish va d ushm anlardan himoya 
qilish Enasoy bitiklariga xos m uhim xususiyatdir.
E ietm ish B ilga 
x o qo n 
bitig i. Y o z u v q a h r a m o n l i k
jangnomasi ruhidagi yodnomadir. U nd a o ‘z xalqidan kuch 
о lib, dushmanni egallagan joyidan quvgan Bilga xoqonning 
k e c h i n m a s i 
b e r il g a n . 
U 
o ‘z 
eli 
va 
d a v l a t i n i
m ustahkam lashningsababini yuqorida K o 'k osmon - K o ‘k 
Tangri, pastda q o ‘ng‘ir yer tarbiyalagani va m ad ad bergani, 
deb tushunadi.
Tangridan bo ‘Igan, el etgan Bilga xoqon, el Bilga xotun
xoqon deh nom olih va xotun degan nom bilan ataldilar.
О ‘tukanning chekkasida, Tez daryosining yuqori oqimida о
qarorgohini о 'match. Yo 'Wars yilida va ilon yilida bu yerda
3 0 9

---

yozni о 'tkazdim. Ajdar yilida О 'tukanning о 'rtasida Sunguz
bashqan muqaddas tepaligining g 'arbida yozni о 'tkazdim.
Qarorgohni shu yerda о ‘rnatdim, toshni ham shu yerda
to 'qildim. Ming yillik, tuman kunlik yozuvimni va belgimni
bu yerda yozib, toshga о 'ydirdim, qalin toshga yozdirdim.
Yuqorida ко 'к osmon yorlaqagani uchun, ostda qo ‘ng ‘ir yer
tarbiyalangani uchun elimni va davlatimni vujudga keltirdim.
Sharqda
-
kunchiqardagi xalq, g arbda - oy botardagi xalq,
to ‘rt tarafdagi xalq menga kuch berar, dushmanim esa о ‘zi
egallagan joyni qo ‘Idan berdi. Sakkiz daryo oralig ‘ida mening
yerim va yilqim bor. Sakkiz daryo - Selenga, О ‘rxun, To ‘la
meni xursand qiladi. Qarg ‘a va Burg ‘ci daryosi bo ‘ylarida,
ikki daryo oralig ‘ida men о ‘zim о ‘rnashayapman.