Fransiyada davlat byudjeti, byudjet tizimi va byudjet jarayonini tashkil etish

 
2-rasm. Byudjet federalizmi modellari
4
 
Zamonaviy byudjet tizimini shakllantirish, Rossiya Federatsiyasining 
iqtisodiy va federativ tuzilishiga javob beradigan byudjet tizimini shakllantirish 
davlatning siyosiy va iqtisodiy barqarorlashtirishning asosiy shartiga aylandi. Bu 
tizimning asosida turli darajadagi hokimiyatlar o’rtasidagi byudjet-soliq 
mexanizmlari yotadi. Ushbu tamoyillar va mexanizmlarning yig’indisi «byudjet 
federalizmi» tushunchasi bilan bog’lanishi qabul qilingan. Rossiya Federatsiyasi 
Konstituttsiyasiga muvofiq, Rossiya Federatsiyasi va Rossiya Federatsiyasi 
sub’ektlarining byudjet sohasidagi ishlarni olib borish va vakolatlarini chegaralash 
byudjet federalizmi asoslarini tashkil etadi.
Rossiya Federatsiyasining byudjet tizimi – Rossiya Federatsiyasining davlat 
tuzilishiga va iqtisodiy munosabatlarga asoslanadi. Federal byudjet, Rossiya 
Federatsiyasining byudjet sub’ektlari, mahalliy byudjetlar va byudjetdan tashqari 
fondlar byudjetini boshqarishning huquqlari va normalari yig’indisiga asoslanadi. 
Rossiya Federatsiyasida 1991 yildan markazlashgan rejalashtirish tizimi faoliyati 
yakunlanganidan keyin byudjetlararo munosabatlar tizimi paydo bo’la boshladi. 
Yangi tizim quyi byudjetlarga beriladigan moliyaviy yordamlar tizimi shakllandi, 
4
Марченко Г.В., Мачулская О.В. Финансовие механизми межрегионалного виравнивания 
// Финанси и кредит. 2016. № 1. С. 15. 
Markazlashgan 
 
Markazlashmagan 
Aralash 
Byudjet federalizmi
modellari

---

13 
alohida hududlarni teng bo’lmagan rivojlantirish boshlandi. 
Byudjet federalizmi markaz va hududlar o’rtasidagi byudjet munosabatlarini 
bildiradi. Mahalliy byudjetlarning umumdavlat xarajatlaridagi ulushini ko’rsatadi. 
O’zbekistonda bu ko’rsatkich ancha yuqori, mahalliy byudjet xarajatlarining 
kattagina qismini byudjet tashkilotlari xodimlarining ish haqi xarajatlari va ish 
haqidan yagona ijtimoiy to’lov tashkil etadi. Byudjet federalizmi to’g’risidagi 
nazariy fikrlarda qayd etilishicha, byudjet federalizmining samaradorligi mahalliy 
o’z-o’zini boshqarish organlari o’z xarajatlari haqida o’zlari qaror qabul qilinganda 
va ularni mahalliy soliqlar hisobiga qoplanganda yuzaga keladi. Boshqacha qilib 
aytganda, markazlashtirishning barcha afzalliklarini qo’lga kiritish va risk 
ehtimolini iloji boricha kamaytirish uchun tegishli moliyaviy resurslar va soliq 
daromadlarini to’g’ri shakllantirish hamda ulardan foydalanish sohasida xarajatlar 
vakolatlari bilan mustahkamlanishi kerak. 
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyev ta’kidlaganidek, 
«..Mamlakatimizda inson manfaatlari bilan bog’liq masalalarni hal etishda bizning 
saylovoldi dasturimizdan joy olgan, hozirgi kunda ishlab chiqilayotgan maqsadli 
dasturlar muhim o’rin tutadi. Bu dasturlar odamlarning turmush darajasi va sifatini 
yanada oshirishni ta’minlashga qaratildi. O’zbekiston Respublikasida «nafaqat eng 
kam oylik ish haqini, balki byudjet tashkilotlarida ham, xo’jalik yurituvchi sub’ekt-
larda ham o’rtacha ish haqi miqdorini, pensiya, stipendiya va ijtimoiy nafaqalar 
hajmini bosqichma-bosqich ko’paytirish e’tiborimiz markazida bo’ladi»
5
.Mazkur 
xarajatlar respublika byudjeti tomonidan belgilanadi va nazorat qilinadi.