Perifrazalarning ingliz va o‘zbek tili og‘zaki va yozma nutqida qo‘llanilishi

---

Integration of Pragmalinguistics, Functional
Translation Studies and Language Teaching Processes
http://www.conferenceseries.info 
329 
International Scientific Conference, December 18-19, 2021 
Perifrazalarning ingliz va o‘zbek tili og‘zaki va yozma nutqida qo‘llanilishi
 
Bozorova Matluba Aminovna 
Buxoro davlat universiteti magistranti 
Email: 
[e-mail] 
 
Annotatsiya:
Ushbu tezis ingliz va o’zbek tillaridagi uchraydigan perifrazalar va ularning 
ma’nosiga bag‘ishlangan. Bu yerda perifrazalarning yozma va og‘zaki nutqda qo‘llanishi haqida 
ma’lumotlar berilgan.
Kalit so‘zlar:
 perifraza, yozma nutq, og’zaki nutq, ma’no, so‘z.
Perifraza yunoncha “periphrasis” tasviriy ibora, kinoya, istiora, borliqdagi narsa va voqealarning 
nomini to
ʻ
g
ʻ
ridan-to
ʻ
g
ʻ
ri atamasdan, ularni bilvosita, ya
ʼ
ni turli xil so
ʻ
z yoki tasviriy iboralar bilan 
ifodalash; majoziy ifodalardan birining qo‘llanishi tushuniladi. Masalan, “Shimoliy Venetsiya” 
o
ʻ
rnida “Sankt-Peterburg”, “sher” o
ʻ
rnida “hayvonlar shohi”; “paxta” o
ʻ
rnida “oq oltin”, Alisher 
Navoiy o
ʻ
rnida “o
ʻ
zbek adabiy tilining asoschisi” iboralarining qo
ʻ
llanishi tushuniladi. Perifrazada 
tasvirlanayotgan tushunchaning ayni matn va vaziyat uchun eng muhim sifati, belgisi, xususiyati 
birinchi o
ʻ
ringa qo
ʻ
yiladi. Perifrazaning asosiy vazifasi matnning ifodaviyligini, bayonning 
ta
ʼ
sirchanligini oshirishdir. 
Perifraza asosan, badiiy adabiyot tilida, publitsistik va og
ʻ
zaki nutqda uchraydi, ilmiy nutqda esa 
tasviriylikdan xoli bo
ʻ
ladi va termin sifatida qo
ʻ
llanadi. Funksional jihatdan Perifrazaning 2 turi 
farqlanadi: hamma tomonidan qabul qilingan, hamma tushunadigan Perifraza, ya’ni 
frazeologizmlar, hikmatli iboralar va vaziyatga bog
ʻ
liq bo
ʻ
lgan, mazmuni, ma
ʼ
nosi muayyan 
matngagina aloqador bo‘lgan individual Perifraza, ammo bularning ba
ʼ
zilari izchil qo
ʻ
llanish 
natijasida 1-turdagi Perifrazalar qatoriga o
ʻ
tadi. Shu bilan birga badiiy, obrazli Perifrazalar, 
masalan, “oq oltin’ — paxta, “zangori olov” — gaz, “po
ʻ
lat qush” — samolyot kabi va mantiqiy 
Perifrazalar, masalan evfemizmlar, tabular o
ʻ
zaro farqlanadi. Aksariyat Perifrazalar otli birikmalar 
bo
ʻ
lib, metafora, metonimiya, sinekdoxa singari ko
ʻ
chimlar asosida yuzaga keladi. 
Ingliz tilida ham perifrazalar og‘zaki va yozma nutqda uchraydi. Ingliz tilida fikrni bayon etish 
uchun so’zlar ketma – ketligidan foydalaniladi, yani qisqa qilib aytilishi mumkin bo‘lgan so’zlarni 
2 va undan ortiq so’zlarga o’zgartirib ishlatishimiz perifrazaga misol bo‘la oladi. Masalan, “ I 
will” o‘rniga “I am going to”; “hit, beat; gave” o‘rnida “yielded; “speed” o‘rnida “drove very 
fast”; “meal” o‘rnida “ate a big meal” kabi. Ingliz adabiyotlarida ham perifrazalar uchraydi. 
Masalan, dressed smartly” o‘rnida “hit an appearance”. 
Perifraza majoziy (metafora xarakteriga ega) va obrazsiz (ularni tashkil etuvchi so'zlarning 
bevosita ma'nosini saqlab qoladi, masalan: "Neva shahridagi shahar" - Peterburg). Yo'llarga faqat 
majoziy Perifraza tegishli bo'lib, obrazli Perifrazada ba'zi bir asosiy xususiyatlar ta'kidlangan, 
qolganlari esa xuddi go'yo soyali bo'lib, muallifga tasvirlangan narsalar va hodisalarning badiiy 
nuqtai nazardan u uchun ayniqsa muhim bo'lgan xususiyatlariga e'tibor berish imkoniyatini beradi. 
Xunuk Perifraza faqat ob'ektlar, fazilatlar, harakatlar nomini o'zgartiradi va shunchaki semantik 
funktsiya sifatida estetikani bajarmaydi: ular muallifga fikrni aniqroq ifodalashga yordam beradi, 
tasvirlangan ob'ekt yoki hodisaning ba'zi fazilatlarini ta'kidlaydi, so'zlarni takrorlashdan saqlaydi. 
Perifraza metonimiyaga ancha yaqin. Periferik - bu ob'ektga tavsif berish orqali unga bilvosita 
murojaat qilish. Agar metonimiyada biz so'zni sababiy munosabat asosida boshqa so'z bilan 
almashtirilsa, unda bunday munosabat bu yerda kuzatilmaydi. Perifrazada baholash, sub'ektivlik 

---

Integration of Pragmalinguistics, Functional
Translation Studies and Language Teaching Processes
http://www.conferenceseries.info