Туризм, таълим ва и қ тисодиёт тармо қ лар

1-misol.
Agar
𝑎 ≠ 𝑏
bo’lsa, u holda 
𝑎
2
+ 𝑏
2
> 2𝑎𝑏
bo’lishini isbotlang. 
Isbot
. 
𝑎
2
+ 𝑏
2
− 2𝑎𝑏
ayirma musbat ekanini isbotlaymiz. Haqiqatan ham 
𝑎
2
+ 𝑏
2
−
2𝑎𝑏 = (𝑎 − 𝑏)
2
> 0,
chunki 
𝑎 ≠ 𝑏.
2-misol.
Agar 
𝑛
𝑚
to’g’ri kasr bo’lsa, u holda
𝑛
𝑚
<
𝑛+1
𝑚+1
bo’lishini isbotlang. 
Isbot
. 
𝑛
𝑚
kasr 
𝑛 < 𝑚
bo’lganda ( n va m natural sonlar ) to’g’ri kasr deb atalishini eslab 
o’tamiz. Ushbu:
𝑛
𝑚
−
𝑛+1
𝑚+1
=
𝑛(𝑚+1)−𝑚(𝑛+1)
𝑚(𝑚+1)
=
𝑛−𝑚
𝑚(𝑚+1)
Ayirma noldan kichik chunki, 
𝑚 > 𝑛, 𝑚 + 1 > 0. 
Binobarin
𝑛
𝑚
<
𝑛+1
𝑚+1
3-misol.
2(2𝑥 − 5)(3𝑥 − 8)(5 − 4𝑥) < 0
tengsizlikni yeching. 
Yechish:
Tengsizlikni
2 ∙ 2 ∙ 3 ∙ (−4) ∙ (𝑥 −
5
2
) (𝑥 −
8
3
) × (𝑥 −
5
4
) < 0
yoki 
(𝑥 −
5
2
) (𝑥 −
8
3
) (𝑥 −
5
4
) > 0.
ko`rinishga keltiramiz. 
𝑎
1
=
5
4
, 𝑎
2
=
5
2
, 𝑣𝑎 𝑎
3
=
8
3
nuqtalar son o`qini
(−∞;
5
4
) , (
5
4
;
5
2
), (
5
2
;
8
3
) 𝑣𝑎 (
8
3
; +∞) 
oraliqlarga 
ajratadi.Oxirgi tengsizlik
(
8
3
; +∞), (
5
4
;
5
2
) 
oraliqlarda o`rinli. 
- 
+ 
- 
+ 
5
4
5
2
8
3
(1-chizma
.) 
J a v o b:
(
5
4
;
5
2
) ∪ (
8
3
; +∞).
4-misol.
(−𝑥
2
+𝑥−1)(𝑥
2
+𝑥−2)
𝑥
2
−7𝑥+12
≥ 0
tengsizlikning butun yechimlari nechata. 
Yechish:
(−𝑥
2
+𝑥−1)(𝑥
2
+𝑥−2)
𝑥
2
−7𝑥+12
≥ 0 <=>
(𝑥
2
−𝑥+1)(𝑥
2
+𝑥−2)
𝑥
2
−7𝑥+12
≤ 0 <=>
(𝑥
2
−𝑥+1)(𝑥+2)(𝑥−1)
(𝑥−3)(𝑥−4)
≤ 0
Berilgan tengsizlikka ten kuchli bo`lgan bu tengsizlikdagi
𝑥
2
− 𝑥 + 1
kvadrat uchhad
𝑥
ning har qanday qiymatida ham musbat qiymatlar
qabul qiladi 
(𝑎 = 1 > 0; 𝐷 = 1 − 4 = −3 < 0).
buni etiborga olsak, 
berilgan tengsizlik 
(𝑥+2)(𝑥−1)
(𝑥−3)(𝑥−4)
≤ 0
tengsizlikka teng kuchli bo`ladi. Sonlar o`qini oraliqlarga ajratib 
tengsizlikning kasir ifoda isholarini aniqlaymiz
+ -
+ 
- 
+ 
-2 1 3
4 (2-chizma) 
Berilgan tengsizlikning yechimlari to`plami
[−2; 1] 𝑣𝑎 (3; 4)
oraliqlar
birlashmasidan iborat. Bu oraliqlarga tegishli butun sonlar
−2, −1,0 𝑣𝑎 1.
demak, 
tengsizlikning butun yechimlar soni
4
ta ekan. 
J a v o b:
4 ta.
5-misol.
|
𝑥
2
−5𝑥+4
𝑥
2
−4
| ≤ 1
tengsizlikni yeching. 

---

103 
Yechish:
{
𝑥
2
−5𝑥+4
𝑥
2
−4
≤ 1
𝑥
2
−5𝑥+4
𝑥
2
−4
≥ −1 
<=>
{
𝑥
2
−5𝑥+4
𝑥
2
−4
− 1 ≤ 0
𝑥
2
−5𝑥+4
𝑥
2
−4
+ 1 ≥ 0
<=>
{
8−5𝑥
𝑥
2
−4
≤ 0
2𝑥
2
−5𝑥
𝑥
2
−4
≥ 0
<=>
{
5𝑥−8
𝑥
2
−4
≥ 0
2𝑥
2
−5𝑥
𝑥
2
−4
≥ 0
<=>
{
(𝑥 −
8
5
) (𝑥 − 2)(𝑥 + 2) ≥ 0
𝑥(2𝑥 − 5)(𝑥 − 2)(𝑥 + 2) ≥ 0
endi esa oraliqlar
usulidan tengsizlikning yechimlari to`plamini topamiz.
- 
+ 
- 
+ 
0
8
5
5
2
(3-chizma) 
J a v o b:
[0;
8
5
] ∪ [ 2,5; ∞) 
6-misol.
|𝑥 − 1| − |𝑥 − 2| + |𝑥 + 1| > |𝑥 + 2| + |𝑥| − 3
tengsizlikni yeching. 
Yechish:
tengsizlikni oraliqlar usulidan foydalanib yechamiz. Modul ostidagi 
ifodalarning nollari son o`qini oltita oraliqqa bo`ladi. Har bir oraliqda tengsizlik
terkibidagi modulli ifodalarni modul belgisisiz yozamiz: 
|𝑥 − 1| = {
𝑥 − 1 5, 6 − oraliqlarda
−𝑥 + 1 1, 2, 3, 4 − oraliqlarda
, |𝑥| = {
𝑥 4,5,6 − oraliqlarda 
– 𝑥 1,2,3 − oraliqlarda 
|𝑥 − 2| = {
𝑥 − 2 6, − oraliqlarda
−𝑥 + 2 1 ,2 ,3,4,5 − oraliqlarda 
|𝑥 + 1| =
{
𝑥 + 1 3,4,5,6 − oraliqlarda 
– 𝑥 − 1 1,2 − oraliqlarda
|𝑥 + 2| = {
𝑥 + 2 2,3,4,5,6 − oraliqlarda 
– 𝑥 − 2 1, −oraliqlarda 
I 
II 
III 
IV 
V 
VI 
2 -1 0 1 2 (4-chizma)
Shunday qilib, berilgan tengsizlik ushbu tengsizliklar sistemalarining to`plamiga teng
kuchli bo`ladi: 
1) {
𝑥 < −2
−𝑥 + 1 + 𝑥 − 2 − 𝑥 − 1 > −𝑥 − 2 − 𝑥 − 3 ⟺ 𝑥 > −3 ⇒
{
𝑥 < −2
𝑥 > −3
⟹
⟺ 𝑥𝜖(−3; −2)
. 
2) {
−2 ≤ 𝑥 < −1
−𝑥 + 1 + 𝑥 − 2 − 𝑥 − 1 > 𝑥 + 2 − 𝑥 − 3 ⟹
{
−2 ≤ 𝑥 < −1
𝑥 < −3
⟺ 𝑥𝜖∅.
3) {
−1 ≤ 𝑥 < 0
−𝑥 + 1 + 𝑥 − 2 + 𝑥 + 1 > 𝑥 + 2 − 𝑥 − 3 ⟹
{
−1 ≤ 𝑥 < 0
𝑥 > −1
⟺ 𝑥𝜖 (−1; 0).
4) {
0 ≤ 𝑥 < 1
−𝑥 + 1 + 𝑥 − 2 + 𝑥 + 1 > 𝑥 + 2 + 𝑥 − 3 ⟹
{
0 ≤ 𝑥 < 1
𝑥 < 1
⟺ 𝑥𝜖 [0; 1).
5) {
1 ≤ 𝑥 < 2
𝑥 − 1 − 𝑥 + 2 + 𝑥 + 1 > 𝑥 + 2 + 𝑥 − 3 ⟹ 
{
1 ≤ 𝑥 < 2
𝑥 > 1
⟺ 𝑥𝜖 (1; 2). 
6) {
𝑥 ≥ 2
𝑥 − 1 − 𝑥 + 2 + 𝑥 + 1 > 𝑥 + 2 + 𝑥 − 3 ⟹ 
{
𝑥 ≥ 2
𝑥 < 3
⟺ 𝑥𝜖[2; 3).

---

104 
Endi esa tengsizlikning barcha yechimlar to`plamini topamiz: 
J a v o b:
𝑥𝜖(−3; −2) ∪ (−1; 1) ∪ (1; 3).
Adabiyotlar: 
1. S.To’rayev, Algebradan takrorlash, umumlashtirish darslari, Toshkent, “O’qituvchi
2007 yil. 
2. 
M.I.Skanavi tahriri ostida “Matematikadan konkurs masalalar to’plami”, Toshkent,
“O’qituvchi” 1996 yil. 
3. 
A.Г.Спинкин, Справочник пo мaтематики , Moсква, “Наука” 1980 г. 
4. Н .Я.Виликинб, В.Н.Литвинунко, A.Г.Maрдкович, Элементарная мaтeмaтикa, 
Moсквa, “Просовeшeниe” г 1970. 
 
EKOTURIZMNING RIVOJLANISHI 
 Qo`chqorova D.P., 
BuxDU
Ijobiy ijtimoiy-iqtisodiy va ekologik oʻzgarishlar jarayonida mamlakatda 
ekoturizmning rivojlanishi muhim rol oʻynaydi. Oʻzbyekiston Respublikasining 
koʻpgina mintaqalaridagi tajribaning koʻrsatishicha, ekoturizm — bu ishchi oʻrinlar 
sonini koʻpaytirishga, tabiiy ekotizimlarni tiklash va saqlashga koʻmaklashuvchi ijobiy 
ekobiznyesdir, bu esa oʻz navbatida ekoturizmni Markaziy Osiyoda keng tarqatish 
zarurligini koʻrsatadi. 
Yuqoridagilarni e’tiborga olgan holda koʻpgina sayyohlik tashkilotlari 
Oʻzbekiston boʻylab ekologik turlarni ishlab chiqishdi, Shuningdyek mamlakatda 
bevosita ekoturizm bilan shugʻullanadigan tashkilotlar tuzildi.Ana Shunday 
tashkilotlardan biri Xalqaro «Ekosan» fondi rahbarligida oʻtkazilgan «Ekoturizm va 
Buyuk Ipak Yoʻli» 1-Xalqaro Konfyeryentsiya tavsiyalariga koʻra tuzilgan «Ekosan-
tur» Markazidir. Markaz faoliyatining rivojlanishiga sayyohlik sohasining 
mutaxassislari, Oʻzbekistonning va boshqa Markaziy Osiyo davlatlarining tabiatni 
asrash tashkilotlari, maslahatchilar jalb qilingan. Mintaqalardagi ekoturizm 
ob’yektlarida faoliyat yurituvchi biznyes tuzilmalar va mahalliy hokimiyat organlari, 
Shuningdyek joylardagi oʻz-oʻzini boshqarish organlari ham jalb etildi. 
Markaz faoliyatining rivojlanishiga 1999 yili Oʻzbyekiston Ryespublikasi 
Pryezidyenti tomonidan tasdiqlangan «2005 yilgacha boʻlgan davr mobaynida 
Oʻzbyekistonda turizmni rivojlantirish Dasturi» ham yordam berdi. Ushbu Dasturga 
jahon madaniyati va tarixining merosiga kiruvchi tabiiy yodgorliklarini, 
qoʻriqxonalarini saqlash va aniq maqsadlarda foydalanish boʻyicha markyeting chora-
tadbirlari kiritildi. 
Ekoturistik marshrutlarning markyeting stratyegiyasi ishlab chiqilishi va 
rivojlanishida, Markaz ekologik ryesurslarning yaxlitlikda saqlanishi majburiyligi va 
bu ryesurslarga nagruzkalarning yoʻl qoʻyilmasligini inobatga oladi. Ushbu aspyektda 
oʻz faoliyatini amalga oshirishda Oʻzbyekiston Ryespublikasining tabiatni asrash 
qonunchiligi, Shuningdyek, atrof-muhit va mustahkam rivojlanish sohasida xalqaro 
kelishuvlarda qabul qilingan normalar Markazning oʻz maqsadiga etishishida ijobiy 
yordam byeradi.Oʻzbyekiston Ryespublikasida ekoturizmning rivojlanishi bilan 
bogʻliq boʻlgan koʻpgina muammolar bor jumladan, mahalliy aholini ekoturistik 

---

105 
faoliyatga jalb qilish, malakali mutaxassislarning yetishmasligi, koʻpgina 
mamlakatlardagi potyentsial sayyohlarning Markaziy Osiyo mintaqasining ekoturistik 
noyob tabiiy-landshaft imkoniyatlaridan bexabarligidir.Ushbu va boshqa masalalarni 
echish maqsadida ekoturizmning mustahkamligi va ustunligi toʻgʻrisida mahalliy 
aholi(mahalla) bilan uchrashuvlar oʻtkazilayapdi, Iqtisodiyot univyersityetida 
kadrlarni oʻqitish yolga qo`yilgan. 
Mintaqaning ekoturistik imkoniyatlari toʻgʻrisida xorijiy jamoatchilikni 
xabardor qilish maqsadida xorijiy turistik markazlar, turfirmalar bilan maslahat 
uchrashuvlari olib borilmoqda. Bu ishda xorijiy davlatlardagi Oʻzbyekiston 
elchixonasi va «Ekosan» fondining xorijdagi boʻlimlari ish olib borishyapdi. Markaz 
tomonidan tabiiy, ijtimoiy va iqtisodiy loyihalarning amalga oshirilishi toʻxtovsiz 
ravishda kuzatilmoqda, ularning oʻzaro aloqasi ekoturizmning mustahkamligi 
koʻrsatkichidir. 
Quyidagi holatlar monitoring indikatorining ahvolidir: 
Tabiiy ekotizim, biogyeotsyenoz, biologik harxillikni saqlash va tiklash. 
Ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish, suv ta’minoti, sanitar-gigienik sharoitlar, mehnat 
sharoitlarini yaxshilash. 
Iqtisodiy koʻrsatkichlar, mahalliy aholi daromadlarining oʻsishi, aholi 
punktlarining obodligi. 
Ekologik madaniyat, madaniyat darajasining oʻsishi.
Ekoturistlarning tashrifi natijasiga koʻra(dipkorpus missiyasi va 50 
mamlakatdagi xalqaro tashkilot vakillari hamda 20 dan ortiq xalqaro tashkilotlar) 
Orolboʻyi mintaqasiga yiliga 20 mln.AQSh dollari miqdorida yordam koʻrsatildi.Suv 
bilan ta’minlash tarmogʻi, ijtimoiy infratuzilmalar bunyod etildi, aholi punktlarining 
sanitar-gigienik sharoitlari yaxshilandi. Ekoturistik faoliyatning natijalarini hisobga 
olib, ta’kidlash mumkinki, Oʻzbekistonda turizmning mustahkam rivojlanishida 
ekoturizm muhim faktor boʻlib hisoblanadi. Ekoturizm tabiatni asrash zarurligi, 
oʻrmonlarni kesishni qisqartirish, buzilgan tabiiy ekotizimlarni tiklashda qatnashish 
borasida mahalliy aholi ongida burilish yasaydi. Ekoturizmning oʻtkazayotgan 
tadbirlari aholining ekologik ma’lumotlarini sezilarli darajada kengaytirishga yordam 
byerayapti va mintaqa aholisining ijtimoiy-iqtisodiy holatini yaxshilashga olib keladi.