Бошқа тармоқларда бухгалтерия ҳисобининг хусусиятлари

Қатъий белгиланган сотиш баҳолари
давлат органи томонидан маълум 
ижтимоий аҳамиятга молик товарлар учун белгиланади, масалан, ун, нон, нон 
маҳсулотлари, ўсимлик ёғи, шакар, дори-дармонларнинг айрим турлари, 
бензин, автомобиллар ва шу кабилар учун. 
Эркин сотиш баҳолари
давлат органи томонидан баҳолари 
белгиланмайдиган бошқа товарлар учун қўлланилади, масалан, усти-бош 
кийимлари, пайафзал, конфетлар, қандолат ва шу кабилар учун. 
Улгуржи савдо корхоналаридан ўлароқ чакана савдо корхоналарида 
товарлар фақат сотиш баҳоларида ҳисобга олинади. Ушбу сотиш баҳолари ўз 
ичига товарларни сотиб олиш қиймати (таннархи) ва савдо устамаларини 
олади. Товарларнинг сотиб олиш қиймати чакана савдо корхоналарида худди 
улгуржи савдо корхоналаридагидек тартибда гувоҳлик берувчи ҳужжатлар 
асосида ҳисоб-китоб қилинади. Савдо корхонасининг маркетинг бўлими келиб 
тушган товарлар бўйича сотиш баҳоларини қайд этиш китобини юритади. 
Ушбу китоб қуйидаги шаклда юритилади: 
Товарларнинг чакана баҳоларини қайд этиш
реестри 
 
№ 
Товарнинг 
номи 
Сотиб 
олиш 
Савдо 
устамаси 
Товар-
нинг 
Янги 
баҳо 
Кири-
тиш 
Янги 
савдо 

---

баҳоси Фоиз Сумма 
сотиш 
баҳоси 
санаси устам
аси 
сум-
маси 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
1 
Кўк чой, № 95
1200 
10 
120 
1320 
1400 
1.03. 
2009 
200 
Чакана савдо корхоналари келиб тушган товарлар бўйича кейинги 
даврларда уларнинг чакана сотиш баҳоларини талаб ва таклифга мувофиқ 
оширишлари ҳамда пасайтиришлари ҳам мумкин. Бундай ҳолларда юқоридаги 
чакана сотиш баҳоларини қайд этиш китобида қайта баҳоланган чакана нархлар 
тўғрисидаги ёзувлар 7-9 –устунчаларда кўрсатилади. 
Савдо устамалари чакана савдо корхоналарининг фойда олишларини 
асосий манбаи ҳисобланади. Товарлар бўйича турли савдо устамаларини 
қўлланилиши сабабли сотилган товарларга тўғри келадиган савдо устамаси 
суммаси уларнинг ўртача фоизи асосида топилади.
Чакана савдо корхоналарида улгуржи савдо корхоналаридан фарқли 
ўлароқ ҳар куни айнан қандай товарни ва қанча миқдорда сотилганлигини 
билиш қийин, яъни кассага кирим қилинган савдо пулини чакана савдо 
шаҳобчасида сақланаётган у ёки бу товарга тегишли эканлигини аниқлаб 
бўлмайди. Бунга с абаб шундаки ҳар бир товарнинг сотилиши чакана савдо 
шаҳобчпларида бевосита ҳужжат билан расмийлаштирилмайди. Шунинг учун 
чакана савдо корхоналарида товарлар ҳисобининг даврий тизими қўлланилади. 
Ушбу тизимга мувофиқ олдинги ва кейинги инвентаризация маълумотлари, 
шунингдек товарларнинг киримига оид маълумотлар асосида ҳақиқатда 
сотилган товарларнинг миқдори аниқланади ва топилган сумма чакана товар 
айланмаси ҳисобланади. Даврий тизимга асосан сотилган товарлар суммаси 
қуйидагича топилади: 
Ушбу тартибда аниқланган сотиш ҳажмини кассага кирим қилинган пул 
маблағлари суммаси билан таққослаш моддий жавобгар шахс томонидан савдо 
пулининг яширилганлиги ёки яширилмаганлигини аниқлаш имконини беради. 
Чакана савдонинг улгуржи савдодан фарқли жиҳатларидан яна бири 
шундаки, даврий тизимни қўлланилиши чакана савдо корхоналарида ҳар бир 
товар ҳаракатини соний жиҳатдан ҳисобга олиш имконини бермайди. Шунинг 
учун чакана савдо корхоналарида улгуржи савдо корхоналаридан ўлароқ 
товарларнинг қиймат жиҳатдан ҳисоби олиб борилади. Товарларнинг ҳақиқий