Turkiy tillarning qiyosiy-tarixiy grammatikasi

Dona son
– o‘zbek tiliga xos bo‘lib, miqdor songa – ta qo‘shish orqali hosil 
bo‘lgan. Bu son keyinchalik eron tili ta’sirida paydo bo‘lgan. Ya’ni ta (f-t) dona 
(numerativ). Jäkta (dona), seta (uch dona). 
Turkiy tillarda quyidagi numerativ (hisob) so‘zlar qo‘llangan. 
1. Bash – qad turkiy, turk, azerb turkman, qrim tatar, qirg‘ qo‘miq, tat bashqird, 
uyg‘ur tillarida; bosh – o‘zbek tili; bas – qozoq, q.qalpoq, no‘g‘oy, yoqut; pas – 
sho‘r, xakas, pus – chuvash tilida.
Ms: mo‘g‘oyga: bes bas mal 
2. To‘r –tat boshqirl; o‘zbekcha tur; turkmancha dujr; uyg‘ur tur; 
3. qat qata - o‘zbekcha qat, turkcha kat, no‘g‘oy, qozoq, q qalpoq, tat, boshqird – 
qat, azerb gat. 

---

Jamlovchi sonlar - turkiy tillarda turli xil jamlik ko‘plikni ifodalovchi 
ko‘rsatkichlar orqali yasalgan. 
Masalan: - ag‘u / egu qadimgi turkiy yozma yodgorliklarda saqlangan. 
Boshqa turkiy tillarda (fanetik variantlarda) quyidagicha fonetik variantlarda 
uchraydi. –aw/ әw ? өw : eski o‘zbek, tatar tilida ikәw uchәw
Eski o‘zbek
tatar 
qozoq 
no‘g‘oy 
turkman 
ikәw 
ikәw 
ekew 
ushew 
uchөw 
uchәw 
uchәw 
altaw 
altaw 
ataw
besew 
 
- u / u alt uchu
- ө qirg‘. Altaycha
- yechө, uchө
- ыa / ie yoqutcha - ikie
Eski o‘zbek tilida (aw) ag‘u ga uchta jamlovchi son qo‘shilishidan awlan / 
әwlәn yasalgan. Ms: onowlan, ikkilәn, uchәwlen. 
Jamlikni ifodalashda boshqa usuldagi, ya’ni mыz / miz shakldagi =am 
foydalanish mumkin. Masalan: altыmыz (azerb), ikimiz; chuvash iksimer, ikiviz 
(tatar). 
Taqsim son – yasashda eng ko‘p holda –ar, ba’zan –shar/sher qo‘shimchasi 
qo‘llangan: ikisher, birer, onar, altыshar. 
Shu bilan birga chiqish kelishigi qo‘shimchasi ham qo‘llangan: ikiden (alt) 
birden (turk), yekidan (qozoq) yoki yekewden.
Kasr sonlar – turkiy tillarda turli usullar orыali yasalgan. Ya’ni o‘rin-payt 
kelishigi va chiqish kelishi qo‘shimchalari orqali: masalan, darsda bir (azerb), 
yekiden biri, xakas, shar, yokut – xpt
Ms: ike qat kildem (tatarcha) 
4. tilim o‘zbekcha; dilim (azerb, turk, turkman) 
Tělěm (tat, bashk qozoq, no‘g‘oy, q qalpoq) 
Biš tělěm ikmäk
5. kašuk - turk, turkman, qozoq, no‘g‘oy, q.qalpoq qasuq, gašug – azerb
Bir kašuk čorba (turk) 
Bes qasuq ajran (qozoq) 
5.
parča – chaqirim, quloch, qur, ovuch