Намуна (Образец)

D=F
sof
 – F
reinv
 = F
sof
 – K
sob
 x I
umsum 
 
 
bu yerda: D – 
dividendlar; 
F
sof
 
– sof foyda; 
F
reinv
 
– foydani 
reinvestitsiyalash; 
K
sob
 
– xususiy kapitalning maqsadli ulushi; 
I
umsum 
– davr 
bo‘yicha investitsiyaning umumiy summasi. 
Kompaniya ushbu modeldan uzoq muddatdagi istiqbolda dividendlarni 
taxminiy to‘lov miqdorini aniqlashda foydalanadi. Misol uchun, aksiyador kapitali 
korxonaning umumiy aktivlarining 60 foizini tashkil etadi. Firma kapital 
qo‘yilmaga 50 mln.dollarni sarflashni rejalashtirmoqda. Ushbu holatda korxonaga 
50 mln.dollar x 0,6 = 30 mln.dollarlik aksioner kapitali kerak bo‘ladi. Ushbu 
misolga muvofiq, kompaniyaning foydasi 100 mln.dollarni tashkil etsa, u holda 
dividend to‘loviga 100 mln.dollar – 30 mln.dollar = 70 mln.dollarlik foyda 
sarflanardi. Lekin firma 50 mln.dollar – 30 mln.dollar = 20 mln. dollarlik dividend 
to‘lovini va 30 mln.dollarlik taqsimlanmagan foydani reinvestitsiyalashga 
sarflaydi. General Motors, Ford va shu kabi avtomobil kompaniyalari qiyin 
vaziyatlarda aksiyadorlarga dividendni pastroq to‘lab, vaziyatdan chiqib ketganlar 
va undan so‘ng aksiyadorlarga qo‘shimcha to‘lovlar to‘laganlar. Ayrim 

---

116 
korporatsiya 
dividend 
to‘lashda 
“dividendning 
bazaviy 
miqdori”dan 
foydalanadilar. Bu miqdor juda ham past darajada bo‘lib, bunda firma har qanday 
sharoitda ham dividendlarni to‘lay oladilar. Hozirgi vaqtda juda ko‘p avtomobil 
kompaniyalari xususiy aksiyalarni sotib olish siyosatini olib bormoqda. CHunki 
korxona kelajagi istiqbolli rivojlanishi kompaniya egalariga juda ham foydalidir. 
Dividend siyosatiga ta’sir etuvchi omillarni to‘rt guruhga ajratish mumkin, ya’ni: 
dividend to‘lovini chegaralash; investitsiya imkoniyatlari; muqobil kapital 
manbalarini jalb etish; firma kapitalining qiymatiga dividend siyosatining ta’siri. 
Kompaniyalar dividendlar chorakda yoki aksiyadorlar yig‘ilishining qaroriga 
asosan yilda bir marta to‘lanadi. Dividend to‘lovini amalga oshirish tartibi 
quyidagicha:
1. E’lon qilingan kunda.
2. Aksionerlar reestrini yopish sanasida.
3. Eks- dividend davr. Bu tartibdan asosan AQSHdagi kompaniyalar 
foydalanadi. Bunda aksionerlar reestrning yopilish kunidan oldin 2 ishchi kunida 
dividend olish huquqiga ega.
4. Dividend to‘lash sanasi. Bunda kompaniya ro‘yhatdan o‘tgan 
aksionerlarga pochta orqali dividend to‘lov sanasi ko‘rsatilgan chekni yuboradilar.
Xulosa qilib aytganda, korporatsiyada dividend siyosatini samarali olib 
borish uchun oshkoralik va halollik shartdir hamda keskin vaziyatlardan salohiyatli 
investorlarga samarali loyihalar asosida chiqib keta olishlarini isbotlovchi 
harakatlarni amalga oshirishini taqdim etish orqali dividendlarni qayta 
moliyalashtirishga jalb etish e’tiborga olinadi.
 
Aksiyalar bo‘yicha dividendlarni to‘lash va aksiyalarni maydalashtirish 
to‘g‘risidagi qarorlar dividend siyosati bilan bog‘liqdir. Kompaniya foydasining 
bir qismini dividend shaklida to‘lagan bo‘lib, lekin ayrim qismini esa qayta 
investitsiyalashga sarflagan bo‘lsa, bunday holat aksiyalardan keladigan 
daromadlar va aksiyalarning narxlari oshishiga olib keladi. Bunga misol keltirsak, 
kompaniya tashkil etilganda hammasi bo‘lib bir necha mingtagina aksiya bor 
bo‘lgan, bir necha yillardan so‘ng har bir aksiyadan keladigan daromad asosida 

---

117 
kompaniya katta daromadga ega bo‘ldi. Bozorda aksiyaning narxi osha boshladi va 
100 donalab aksiya oladigan xaridorlar keskin kamaydi. Ushbu holatni bartaraf 
etish uchun kompaniya aksiyalarni maydalashni afzal ko‘rdi.
Aksiyalarni maydalash qonunchilik asosida amalga oshiriladi. Jumladan, 
O‘zbekiston Respublikasining “Aksiyadorlik jamiyati va aksiyadorlarning 
huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida”gi qonuniga
32
asosan aksiyadorlar umumiy 
yig‘ilishining qaroriga ko‘ra jamiyat joylashtirilgan aksiyalarni maydalashni 
amalga oshirishga haqli bo‘lib,