Nodavlat notijorat tashkilotlarini tugatishning fuqarolik huquqiy muammolari

1.2
 
Nodavlat notijorat tashkilotlarini tugatishni tartibga soluvchi 
qonunchilikning umumiy tahlili. 
 
Bozor iqtisodiyoti, demokratiya va huquqiy davlatni qurish yo’lidan 
borayotgan barcha yangi mustaqil davlatlarda siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy va 
huquqiy islohotlarning muvvafaqiyati doimo poydevorini mustahkam huquqiy 
negizda yaxshi uyushgan va samarali faoliyat ko’rsatadigan nodavlat notijorat 
tashkilotlari tashkil etuvchi fuqarolik jamiyatining barpo etilishi bilan bog’liq 
bo’lgan. 
O’zbekistonda nodavlat notijorat tashkilotlarining tashkil etilishi va faoliyat 
ko’rsatishi uchun huquqiy asos O’zbekiston hududida kuchga ega bo’lgan 
normativ-huquqiy hujjatlar: O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, 
O’zbekiston Respublikasining Fuqarolik Kodeksi, Nodavlat notijorat tashkilotlari 
to’g’risidagi maxsus qonun hujjatlari, O’zbekiston Respublikasining boshqa 
qonunlari, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari, O’zbekiston 
Respublikasi Hukumatining qarorlari, ijro etuvchi hokimiyatning normativ 
hujjatlari bilan shakllantirilgan.
Xalqaro huquqning umum e’tirof etilgan qoidalari ustunligini tan olgan holda 
(O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining Muqaddimasi), O’zbekiston 

---

Respublikasi fuqarolarning birlashish erkinligiga bo’lgan huquqlari ro’yobga 
chiqarilishini ta’minlovchi quyidagi hujjatlarni ratifikasiya qilgan: 
•
Inson huquqlari Umumjahon Deklaratsiyasi. Bilashgan Millatlar Tashkiloti 
Bosh Assambleyasining 1948 yil 10 dekabrdagi 217-sonli Rezolyusiyasi bilan 
qabul qilingan va e’lon qilingan. 
•
Fuqaroviy va siyosiy huquqlar to’g’risidagi Xalqaro pakt. 1976 yil 23 
martda kuchga kirgan. 
•
Fuqaroviy va siyosiy huquqlar to’g’risidagi Xalqaro paktga doir 
Bayonnoma. 
•
Iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlar to’g’risidagi Xalqaro pakt. 1976 yil 
3 yanvarda kuchga kirgan. 
•
Yevropada Xavfsizlik va hamkorlik Kengashining 1975 yil 1 avgustdagi 
Yakunlovchi hujjati ( Xel’sinki Yakunlovchi hujjati ). 
•
Yangi Yevropa uchun Parij Xartiyasi. 1990 yilda YXHK Kengashi 
tomonidan qabul qilingan. 
•
Xotin-qizlarning siyosiy huquqlari to’g’risidagi Konvensiya. 1952 yil 20 
dekabrda Nyu Yorkda qabul qilingan. 
•
Xotin-qizlarga nisbatan kamsitishlarning barcha shakllarini tugatish 
to’g’risidagi Konvensiya. 1981 yil 3 sentabrda kuchga kirgan. 
•
Bola huquqlari to’g’risidagi Konvensiya. 1990 yil 2 sentabrda kuchga 
kirgan. 
•
Kasaba uyushmalariga birlashishga va jamoa muzokaralarini olib borishga 
bo’lgan huquq prinsiplarini qo’llash to’g’risidagi 98 XMT Konvensiyasi. Xalqaro 
Mehnat Tashkiloti Bosh Konferensiyasining 32 sessiyasida qabul qilingan. 1951 
yil 8 iyulda kuchga kirgan. 
•
Korxonalarda mehnatkashlar vakillarining huquqlarini himoya qilish ularga 
beriladigan imkoniyatlar to’g’risidagi Konvensiya. Xalqaro Mehnat Tashkiloti 

---

Bosh Konferensiyasining 56-sessiyasida qabul qilingan, 1973 30 iyunda kuchga 
kirgan. 
•
Jamoa muzokaralariga ko’maklashish to’g’risidagi Konvensiya. Xalqaro 
Mehnat Tashkiloti Bosh Konferensiyasining 67 sessiyasida qabul qilingan. 1983 
yil 11 avgustda kuchga kirgan. 
•
Xalqaro himoyadan foydalanuvchi shaxslarga, shu jumladan diplomatik 
agentlarga qarshi jinoyatlarning oldini olish va jazolash to’g’risidagi Konvensiya. 
1973 yil 14 dekabrda Nyu Yorkda qabul qilingan. 
•
Zo’rlab ishlatish va majburiy mehnat to’g’risidagi Konvensiya. 1930 yil 28 
iyunda Jenevada Xalqaro Mehnat tashkiloti Bosh Konferensiyasining 14 
sessiyasida qabul qilingan. 
•
Kasaba uyushmalariga birlashish va jamoa muzokaralarini olib borishga 
huquq prinsiplarini qo’llash to’g’risidagi Konvensiya. 1949 yil iyulda Jenevada 
Xalqaro Mehnat Tashkiloti Bosh Konferensiyasining 32 sessiyasida qabul 
qilingan. 
•
Mehnat va mashg’ulotlar sohasidagi kamsitish to’g’risidagi Konvensiya. 
1958 yil 25 iyunda Jenevada Xalqaro Mehnat Tashkiloti Bosh Konferensiyasining 
42 sessiyasida qabul qilingan. 
O’zbekiston Respublikasi va Yevropa Hamjamiyatlari hamda ularga a’zo 
davlatlar o’rtasida sherikchilik va hamkorlik to’g’risidagi Bitim.1996 yil 21 iyunda 
Florensiyada imzolangan. 
O’zbekiston Respublikasi ma’qullagan xalqaro hujjatlar: 
•
Rivojlanishga bo’lgan huquq to’g’risidagi Deklaratsiya.1986 yil 4 dekabrda 
Nyu Yorkda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining 41/128 sonli 
Rezolyusiyasiga binoan qabul qilingan. 
•
Din yoki e’tiqodlar zamiridagi murosasizlik va kamsitishlarning barcha 
shakllarini bartaraf etish to’g’risidagi Deklaratsiya.1981 yil 25 noyabrda 
Birlashgan 
Millatlar 
Tashkiloti 
Bosh 
Assambleyasining 
36/55 
sonli 
Rezolyusiyasiga binoan qabul qilingan. 

---

•
Xalqaro madaniy hamkorlik prinsiplari Deklarasiyasi. 1966 yil 4 noyabrda 
Parijda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Ta’lim, fan va ma’daniyat masalalari 
bo’yicha Bosh Konferensiyasining 14 sessiyasida qabul qilingan. 
Milliy qonunchilikda O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi yetakchi 
o’rin tutadi. Jamoat birlashmalari to’g’risidagi konstitutsiyaviy normalar nodavlat 
notijorat tashkilotlari haqidagi maxsus qonunlarning normalariga nisbatan oliy 
yuridik kuchga ega. Shu bilan birga, Konstitutsiyasining asosiy qonun sifatidagi 
o’ziga xosligi tufayli unda nodavlat notijorat tashkilotlari huquqiy maqomi va 
faoliyatining biron-bir tafsiloti yo’q. 
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 56-62 moddalarida notijorat 
tashkilotlarining bir shakli bo’lgan jamoat birlashmalarining tushunchasi, huquqiy 
holati, maqsadlari va ularni tashkil etish tartibi, faoliyati yo’nalishlarining turlari 
keltirilgan
21
. 
Fuqarolik qonun hujjatlari notijorat tashkiloti ta’rifini o’z ichiga oladi hamda 
notijorat va tijorat tashkilotlari o’rtasida farq o’tqazadi. O’zbekiston Respublikasi 
Fuqarolik Kodeksi 40, 73-78 moddalarida ham notijorat tashkilotlarini va ularning 
ayrim tashkiliy-huquqiy shakllarini tashkil etish, ularning faoliyati, qayta tashkil 
etilishi va tugatilishiga doir asosiy qoidalar ta’riflanadi
22
. 
“Nodavlat notijorat tashkilotlari to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi 
Qonuni
23
nodavlat notijorat tashkilotlarining barcha turlari va tashkiliy-huquqiy 
shakllari 
uchun 
bazaviy, 
universal 
qonunga 
aylandi. 
Unda 
notijorat 
tashkilotlarining faoliyati, faoliyatining maqsadlari, huquq va majburiyatlari, ularni 
tashkil etish va tugatish haqidagi qoidalarni ta’riflagan. Nodavlat notijorat 
tashkilotlari to’g’risidagi Qonun bilan davlat va notijorat tashkilotlari o’rtasidagi 
o’zaro munosabatlar tartibga solingan hamda ayrim tashkiliy-huquqiy shakllarga 
taalluqli normalar va qoidalar batafsil ishlab chiqilgan. 
21
O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi.-T.:”O’zbekiston”, 2003.
22
O’zbekiston Respublikasining Fuqarolik Kodeksi.-T.:Ipak”Sharq,39-50,73-78 betlar.
23
1999 yil 14 aprelda qabul qilingan ,,Nodavlat notijorat tashkilotlari to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi Qonuni

---

“Nodavlat 
notijorat 
tashkilotlar 
to’g’risida”gi 
Qonun 
O’zbekiston 
Respublikasi Fuqarolik Kodeksi va nodavlat notijorat tashkilotlarining ayrim 
turlarini tartibga soluvchi maxsus qonunlar o’rtasidagi bog’lovchi bo’g’indir. 
Uning o’ziga xosligi shu bilan belgilanadi, xususan: 
birinchidan, qonun normalari O’zbekiston Respublikasi Fuqarolik Kodeksi 
qoidalariga asoslanadi; 
ikkinchidan, mazkur qonun nodavlat notijorat tashkilotlari ayrim turlarining 
tashkil etilishi va faoliyatini tartibga soluvchi maxsus qonunlarga nisbatan umumiy 
hisoblanadi; 
uchinchidan, bundan buyon maxsus qonunlar chiqarilgunga qadar, nodavlat 
notijorat tashkilotlari to’g’risidagi qonun faoliyati hali maxsus qonun bilan tartibga 
solinmagan 
nodavlat 
notijorat 
tashkilotlari 
ayrim 
turlarining, 
masalan 
muassasalarning huquqiy holatini belgilovchi asosiy qonun hisoblanadi. 
“Nodavlat notijorat tashkilotlari to’g’risida”gi Qonun siyosiy partiyalar, 
kasaba uyushmalari, diniy tashkilotlar hamda boshqa ayrim nodavlat notijorat 
tashkilotlarining tashkil etilishi, faoliyati, qayta tashkil etilishi va tugatilishiga doir 
munosabatlarni tartibga solmaydi. 
“Nodavlat notijorat tashkilotlari to’g’risida” gi Qonunning 3-moddasida 
siyosiy partiyalar, kasaba uyushmalari, diniy tashkilotlar hamda boshqa ayrim 
nodavlat notijorat tashkilotlari tuzilishining, faoliyatining, qayta tashkil etilishi va 
tugatilishining xususiyatlari maxsus qonunlar bilan tartibga solinishi belgilab 
qo’yilgan. 
Fuqarolarning jamoat birlashmalarini tashkil etishga bo’lgan konstitutsiyaviy 
huquqlarini mustahkamlab qo’yuvchi “Jamoat birlashmalari to’g’risida”gi 
O’zbekiston Respublikasi Qonuni (1992 yil 3 iyuldagi, 1997 yil 25 apreldagi, 1997 
yil 26 dekabrdagi, 2003 yil 12 dekabrdagi, 2004 yil 30 apreldagi, 2004 yil 
apreldagi O’zR qonunlariga binoan kiritilgan o’zgartirishlar bilan), shubhasiz, yana 
bir ahamiyatli qonun hujjatidir. Ushbu Qonun jamoat birlashmalari jumlasiga 
quyidagilarni kiritadi: siyosiy partiyalar, ommaviy harakatlar, kasaba uyushmalari, 

---

xotin-qizlar, yoshlar va bolalar tashkilotlari, veteran va nogironlar tashkilotlari, 
ilmiy, texnikaviy, madaniy-ma’rifiy, jismoniy tarbiya va sport tashkilotlari va 
boshqa ko’ngilli jamiyatlar, ijodiy uyushmalar, yurtdoshlar uyushmalari, fondlar, 
assosiasiyalar va fuqarolarning boshqa birlashmalari faoliyatiga oid huquqiy 
munosabatlarni tartibga soladi.