55
korligini pasayishi, chiqindi gazlardagi zaharli moddalarni orti-
shiga olib keladi.
Karbyuratorda yonilg‘i so‘rilayotgan
havo oqimi ichida
maydalanadi. Bunda havo yaxshi parchalanmaydi va benzinning
nisbatan yirik (100-120 mkm) tomchilari hosil bo‘ladi. Bu havo va
benzinni yaxshi aralashmasligiga, bir qism yonilg‘ini silindr
devorlarida qolib ketishiga olib keladi. Bu esa dvigatelning
tejamkorligiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
Yonilg‘i purkash
tizimi ishlatilganda esa, ya’ni injektorni
kalibrlangan
teshigidan
yonilg‘i
majburiy
bosim
ostida
purkalganda yonilg‘i tomchilari ancha kichik bo‘ladi. Markaziy
forsunkadan 1,1 bar bosim bilan purkalganda yonilg‘i tomchi-
sining diametri 50…60 mkm dan oshmaydi. Ayniqsa benzinni
kattaroq bosim ostida tor dasta shaklida purkalishi yaxshi natija
beradi ( 2.9-rasm).
2.9 -rasm.
Injektorli ta’minlash tizimining sxemasi:
1-Yonilg‘i baki, 2-elektrli yonilg‘i nasosi, 3-yonilg‘i filtri, 4-taqsimlash
quvuri, 5-bosim rostlagichi, 6-elektron boshqarish bloki, 7-purkovchi
forsunka, 8-yurgazib yuborish forsunkasi, 9-salt ishlashni rostlash vinti,
10-drosel zaslonkasi datchigi, 11-drossel zaslonkasi,
12-havo sarfini aniqlagich.
56
Benzin purkash usuli bilan aralashma hosil qilishni qo‘llash
karbyuratsiyalashga qaraganda yonilg‘i
uzatishda bosimlarning
kattaroq farqidan foydalanish tufayli yonilg‘ining to‘zitilish
mayinligi va bir jinsliligini oshiradi, agar forsunkalar bevosita har
bir silindrning kiritish klapani yonida joylashgan bo‘lsa,
aralashmaning silindrlarga taqsimlanishini yaxshilaydi. Yonilg‘i
purkalganda kiritish kanali devorlarida suyuq pardaning yuzaga
kelmasligi uni qizdirishni taqozo etmaydi, bu esa kiritishda yangi
zaryad zichligini oshiradi, silindrning to‘lishini yaxshilaydi.
Silindrdagi aralashma haroratining pastroqligi, yonilg‘ini aniq
dozalanishi yonilg‘ining oktan sonini oshirmagan holda siqish
darajasini kattalashtirishga imkon beradi.
Buning natijasida
dvigatelning quvvatini oshirish, yonilg‘i tejamkorligini yaxshi-
lashga imkoniyat yaratadi.
Purkalgan yonilg‘i tomchilari diametri 10-15 mkm doirasida
bo‘lsa, u xolda benzinni havo bilan aralashishi molekulyar
darajada sodir bo‘ladi. Bunday aralashmani dvigatelning barcha
ish rejimlarida silindrlarga uzatilayotgan (ya’ni purkalanayotgan)
miqdorini juda katta aniqlik bilan ulushlash mumkin. Bu esa o‘z
navbatida ichki yonuv dvigatellarining
tejamkorligini oshirish,
quvvatini oshirish, chiqindi gazlardagi zaharli moddalar miqdorini
kamaytirish imkonini beradi.
Zamonaviy IYODlarda aralashma hosil bo‘lishi juda qisqa
vaqt 0,0005...0,04 s oralig‘ida amalga oshadi. Yonish jarayonida
yonilg‘ining oksidlanish reaksiyalarining rivojlanishi yonilg‘i va
havo kislorodi molekulalarining bevosita bir-biriga tegishi
natijasida yuz beradi. Yonilg‘i molekulalari havoda bir tekis
taqsimlanganda, ya’ni yonuvchi aralashma bir jinsli bo‘lganda
aralashma hosil bo‘lish jarayoni eng to‘liq va muntazam bo‘ladi.
Aralashtirilayotgan tarkibiy qismlar hajmlarining nisbati birga
qancha yaqin bo‘lsa, aralashma hosil qilish jarayoni shuncha oson
kechadi.
Har qanday yonilg‘i yonishi natijasida karbonat angidrid CO
2
:
C + O
2
= CO
2
; suv bug‘lari H
2
O: 2H
2
+ O
2
= 2H
2
O; va
57
oltingugurt
oksidi SO
2
(agar yonilg‘ida oltingugurt bo‘lsa):
S+ O
2
= SO
2
hosil bo‘ladi.
Lekin bular hosil bo‘lguniga qadar yonilg‘ida ancha o‘zga-
rishlar bo‘ladi, chunonchi uning molekulalaridagi bog‘lanishlar
uziladi, atomlarning holati o‘zga-radi, har xil bug‘ va gazlar
ajralib chiqadi. Bu bug‘ va gazlar kislorod bilan birikkanda alanga
hosil qiladi. Yonilg‘i qoldig‘i alangasiz yonib tugaydi. Yonish
jarayonida gazlarning harorati 1500-2400
O
C ga yetadi. Silindr-
larga 60...80% yonilg‘i bug‘ ko‘rinishda, 10...15% yonilg‘i suyuq
tomchilar tarzida va 25% gacha yonilg‘i suyuq parda ko‘rishida
keladi.
Agar yonilg‘i gazsimon yoki bug‘simon holida bo‘lsa, u
yonganida eng yuqori tezlikda oksidlanadi, chunki bu holatda
molekulalar
harakatchan, yonilg‘i bilan havoni o‘zaro ta’siri eng
katta bo‘ladi. Yonilg‘ining bug‘lanishi sirtda sodir bo‘ladigan
jarayon bo‘lib, uning tezligi suyuqlikning xossalari bilan belgi-
lanadi, hamda suyuqlik harorati ko‘tarilishi va bosimi pasayishi
bilan ortib boradi.
Yonilg‘ining yonishida beriladigan havoning miqdori katta rol
o‘ynaydi. Agar u yetarli bo‘lmasa, yonilg‘i sekin yonadi, harorat
past bo‘ladi, chala yonish mahsulotlari, ya’ni uglerod (II)-oksidi,
qurum va boshqalar hosil bo‘ladi. Ish bajargan gazlar to‘q rangda,
ba’zan qora rangda chiqadi.
Havo miqdorini keragidan oshirib yuborish ham yaramaydi.
Havo tarkibidagi kislorod hajm bo‘yicha faqat 21%
ni tashkil
qiladi, qolganlarini esa inert gaz va azot N
2
tashkil etadi. Demak,
ko‘p havo berilsa, issiqlikning anchagina qismi azot va ortiqcha
kislorodni isitishga sarflanadi, bunda harorat pasayadi,
yonish
tezligi kamayadi, yonilg‘i ortiqcha sarf bo‘ladi.
Har xil yonilg‘ilarni to‘liq yonishi har xil nazariy miqdordagi
havo miqdorini talab qiladi. Yonuvchi aralashmaning tarkibi havo
ortiqlik koeffitsiyenti (
) bilan baholanadi. Yonish jarayonida
ishtirok etayotgan haqiqiy havo miqdorining (L) yonilg‘ini to‘la
58
yonishi uchun zarur bo‘ladigan nazariy havo miqdoriga (Lo)
nisbati
Do'stlaringiz bilan baham: 
