Maxsus pedogogika 2016. indd

Ibrat va namuna usuli

Bolalar  tarbiyasida  ibrat  va  namunaning  ahamiyati  kat-

tadir.

Namuna yoki ibrat usuli bolalardagi taqlidshilikka asosla-

nadi.  Odatda  bolalar  o‘zlarining  yaqinlarini,  ularning  yurish 

turishini ongli yoki ixtiyorsiz kuzatib boradilar, tevarak-atrofd-

agi kishilarning (ota-onalari, opa-akalari, muallimlari, katta-

lar,  tengqurlari)  xulq-atvorini  va  xatti-harakatlarini  kuzatib, 

boradilar, ularga taqlid qiladilar.

Ishontirish usuli

Bu bo‘limga ko‘rishda nuqsoni bo‘lgan o‘quvchilarda ilmiy 

dunyoqarash  va  ishonsh-e’tiqodni  shakllantirish  maqsadida 

ularning ongi, his-tuyg‘ulari va irodasiga har tomonlama ta’sir 

ko‘rsatish usullari kiradi.

Tushuntirish va uqtirish

Tushuntirishning mohiyati jamiyatning ma’naviy va mod-

diy hayotidagi eng muhim voqealar to‘g‘risida axborot be rish 

asosida  ko‘rishida  nuqsoni  bo‘lgan  o‘quvchilar  diqqatini  te-

varak-atrofdagi voqelikka, o‘z fuqarolik burchlariga ongli mu-

nosabatini shakllantirishga qaratishdan iboratdir.

Uqtirish

Uqtirish  –  biror  axloqiy  fazilatini  ko‘rishda  nuqsoni  bor 

o‘quvchilar ongiga singdirish va ular tomonidan uqib olishni 

ta’minlashga asoslanadi. Shuning uchun o‘qituvchilar va tar-

biyachilar  ko‘rishda  nuqsoni bo‘lgan  bolalarni, o‘quvchilarni 

tarbiyalaganda  va  ularga  axloqiy  fazilatlarni  tushuntirganda 

uning  afzalliklarini  ko‘rsatuvchi  dalillar  keltirishi,  isbotlashi, 

ishontirishi lozim.

Ko‘r  va  ko‘zi  ojiz  bolaning  hayoti  va  kundalik  faoliyati 

ko‘pqirrali. U fazoda mo‘ljal olish, atrof va olamni idrok etish, 

o‘z-o‘zini boshqara olish kabilar bilan bog‘liq. Bu esa boladan 

chidamni, diqqatni, tezkor fikrlashni, kuchli xotira va bir qa-

tor  xususiyatlarni  talab  etadi.  Ba’zida  ushbu talablar  ko‘r  va 

zaif ko‘ruvchi bolaning psixologik va fiziologik imkoniyatlari-

dan ustun bo‘ladi. Bu ustunliklar ko‘r va zaif ko‘ruvchi bolan-

ing qattiq asibiylashishiga va kasallikning yanada avj olishiga 

sabab bo‘lishi mumkin. Ko‘r va zaif ko‘ruvchi bolalarni to‘g‘ri 

tarbiyalashda yuqoridagilarga e’tibor berish darkor.

Tarbiya berishda aniq va samarali usul va uslublardan foy-

dalanib,  tarbiya  ishlarini  tashkillashtirish  natijasidagina,  ko‘r 

va zaif ko‘ruvchi bolalar shaxs sifatida kamol topadi. Ko‘rish 

nuqsoniga ega bo‘lgan bolalar tarbiyasi quyidagilardan iborat: 

* estetik tarbiya;

* jismoniy tarbiya;

* mehnat tarbiyasi;

* axloqiy tarbiya.

Estetik tarbiya

Estetik  tarbiya  –  insonni  har  tomonlama  tarbiyalashning 

muhim  qirralaridan  biri  bo‘lib  hisoblanadi.  Estetik  tarbiya 

borliqqa  (hayotga),  mehnatga,  tabiatga,  san’atga  munosaba-

tini shakllantirish his-tuyg‘usini tarbiyalash demakdir. Estetik 

tarbiya shunday kuchga egaki, san’at asarlaridagi (badiiy tas-

viriy) tasvirlangan syujet, hodisa, idrok etishning tasavvurida, 

xayolida,  kechinmalarda  estetik  hissiyotidan  qayta  ishlanib, 

ularning o‘z tajribasiga aylanadi.

Ko‘rishda  nuqsoni  bo‘lgan  bolalarni  kuzatish  shuni 

ko‘rsatadiki,  ular  jismoniy  va  aqliy  faoliyatning  o‘yin,  o‘quv 

va mehnat kabi huquqlaridan sog‘lom tengqurlaridek o‘zlarini 

ko‘rsata  olmaganliklari  uchun  qobiliyatlari  va  kuchlarini  o‘z 

---

116

117

imkoniyatlari doirasidagi malaka va ko‘nikmalarni egallashga 

sarflaydilar. natijada aynan o‘sha sohada yuqori natijalarga eri-

shadilar.

Masalan, san’at sohasida va adabiyot sohasida o‘z o‘rnini 

egallagan shaxslar mavjud. Ko‘rish va eshitishda nuqsoni bo‘lgan 

Olga  Skoroxodovaning  atrof-olamni  qanday  idrok  etishiga, 

qanday  tasavvur  etaishiga,  tushuntirishga  bag‘ishlangan  be-

baho  ilmiy  asarlari  maxsus  ta’limda  keng  foydalanib  kelin-

moqda.  Balerina  Lina  Po  21  yoshida  ko‘rish  qobiliyatini 

yo‘qotadi.  Lina  o‘zining  iste’dodi  va  maqsad  sari  intilishlari 

tufayli  taniqli  haykaltarosh  bo‘lib  etishdi.  Lina  A.S.Pushkin, 

A.P.Chexovlarning  portretlarini  yaratdi.  Lina  Poning  san’at 

asarlarining soni 100 taga etgan.