Maxsus pedogogika 2016. indd

§19. Nutq kamchiligiga ega bo‘lgan bolalarga logopedik 

yordamni tashkil etish

1960  yillardan  nutq  nuqsoniga  ega  bo‘lgan  bolalarga 

mo‘ljallangan  maktabgacha  tarbiya  muassasalari  tarmog‘i 

rivojlana boshladi. Dastlab bular ommaviy bog‘chalar qoshida 

tashkil qilingan alohida eksperimental guruhlar edi, keyincha-

lik  esa  nutq  nuqsoniga  ega  bo‘lgan  bolalarga  mo‘ljallangan 

alohida  bolalar  bog‘chalari  va  yasli  bog‘chalari  tashkil  topa 

boshladi.

Dastlabki bosqichda bolalar bog‘chalarida engil nutq kam-

chiligiga ega bo‘lgan (nutqiing fonetik tomoni rivojlanmagan) 

bolalar  uchun  guruhlar  ochildi.  Keyin  birmuncha  murakkab 

nuqsonli bolalar (duduqlanadigan, nutqi to‘liq rivojlanmagan 

bolalar) guruhlari tashkil qilindi. Maorif vazirligining 1972 yil 

21 noyabrdagi 125 - sonli qaroriga asosan maorif sistemasidagi 

anomal bolalar uchun maxsus maktabgacha tarbiya muassas-

alari nomenklaturasi (ro‘yxati) tasdiqlandi.

Nutq  nuqsoniga  ega  bo‘lgan  bolalarga  mo‘ljallangan 

bog‘chalar, yasli-bog‘chalar va umumiy tipdagi bog‘cha, yasli-

bog‘chalar  qoshidagi  tegishli  maktabgacha  tarbiya  guruhlari 

yuqorida nomlari ko‘rsatib o‘tilgan muassasa qaraydigan xalq 

ta’limi bo‘limlari tomonidan komplektlashtiriladi.

Normal  nutqni  o‘zlashtirgan,  ta’limni  muvaffaqiyatli  ta-

momlagan  va  7  yoshga  to‘lmagan  bolalar  umumiy  tipdagi 

bog‘chaga o‘tkaziladilar.

Maxsus  maktabgacha tarbiya muassasalari sharoitida  turli 

xil nutq nuqsonlariga ega bo‘lgan bolalarga beriladigan logo-

pedik ta’limning asosiy vazifalari yetakchi nutq nuqsonini tu-

zatish bilan birga xat-savodni egallashga tayyorlash ishini ham 

o‘z ichiga oladi.

Nutq nuqsoniga ega bolalarga mo‘ljallangan maktabgacha 

tarbiya muassasalarida barcha tuzatish jarayonlarini aniq tash-

kil qilish ko‘zda tutiladi.

Tuzatish ishlari quyidagilar, ya’ni:

 

●

bolalarni o‘z vaqtida tekshirish;

 

●

mashg‘ulotlar jadvalini oqilona tuzish;

 

●

har  bir  bola  bilan  olib  boriladigan  individual  ishni  re-

jalashtirish;

 

●

frontal mashg‘ulotlarni rejalashtirish;

 

●

mashg‘ulotlarni kerakli jihozlar va ko‘rgazmali qurollar bi-

lan ta’minlash;

 

●

logopedning tarbiyachi va ota-onalar bilan o‘zaro hamkor-

lik qilishi orqali ta’minlanadi.

Nutqida kamchiligi bor shaxslarning barcha yosh guruhlarida 

nutq bilish faoliyati, emosional irodaviy sohalardagi nuqsonlarni 

bartaraf etish imkoniyatlari tibbiy va pedagogik ta’sirlar kom-

pleksining o‘z vaqtida va aynan bir xil qo‘llanishiga bog‘liqdir.

Tuzatuvshi  ta’lim  ishlarining  barcha  komplekslarini 

o‘tkazish  umumdastur  talablarini  bajarish  bilan  birga  nutq 

nuqsonlarini tuzatish bo‘yicha maxsus mashg‘ulotlarni qo‘shib 

olib borishni talab qiladi. Nutq nuqsoniga ega bo‘lgan mak-

tabgacha tarbiya yoshidagi bolalar guruhlari uchun oddiy kun 

tartibidan farq qiladigan maxsus kun tartibi ishlab chiqilgan. 

Jumladan  unda  logoped  tomonidan  o‘tkaziladigan  umumiy 

guruhlardagi va yakka tartibdagi mashg‘ulotlar ko‘zda tutilgan. 

Shu bilan birga kechki vaqtda tarbiyachining logoped topshiri-

gi bo‘yicha guruhlarda  va alohida bolalar bilan nutqni  tuza-

tish yuzasidan maxsus soatlar ajratilgan. Tarbiyachi o‘z ishini 

dastur talablari va bolalarning nutqiy imkoniyatlarini hisobga 

olgan  holda  rejalashtiradi.  Tarbiyachi  bola  nutqining  shakl-

lanishidagi individual kamchiliklarni bilishi, nutqining talaffuz 

va  leksiko-grammatik  tomonidan  nuqsonlarni  bilishi,  ta’lim 

va ta’limdan tashqari faoliyat jarayoni davomida har bir bo-

---

96

97

laning  nutqiy  imkoniyatlarini  hisobga  olishi  shart.  Logoped 

bilan  hamkorlikka  nutqning  to‘liq  rivojlanmaganligi  (FNR 

guruhlarida), nutqni o‘stirish, tevarak-atrof bilan tanishtirish, 

savod o‘rganishga tayyorlash bo‘yicha mashg‘ulotlar rejalashti-

riladi. Logoped bilan tarbiyachining ishidagi izchillik maxsus 

daftarda qayd qilinadi.

Logopedning  ota-onalar  bilan  hamkorlikdagi  ishi  bu-

tun  pedagogik  jarayonning  ajralmas  qismi  bo‘lib,  bolalar 

bog‘chasi  sharoitida  quyidagi  shakllarda  amalga  oshirila-

di.