O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi

«Volna-5» xabarlovchisining xabarlovchi shleyfiga ulash usulini 

tanlash

«Volna-5» xabarlovchisi xabarlovchi shleyfi orqali elektr tok 

bilan ta’minlanadi va deyarli barcha QNP va xabar uzatish tizi-

miga ulanishi mumkin.

Xabarlovchi 12 V dan 72 V gacha kuchlanish oralig‘ida 

ta’minlanadi. Bu kuchlanish ikki diapazonga: 12–27V va 18–

72 V bo‘lingan. Ko‘pchilik QNP xabarlovchi shleyflarida-

gi kuchlanish 12–27 V diapazoniga teng. Bu diapazonni ulash 

uchun asbob platasidagi «V» tutashtirgichi ulanishi kerak. Xa-

bar uzatish tizimi liniyasida kuchlanish 18–72 V diapazonida 

bo‘ladi, bu diapazonni uzish uchun «V» tutashtirgichi olib tash-

lanishi lozim.

Xabarlovchining texnik xarakteristikalariga muvofiq uni 

shleyf 

ga yakunlovchi elementga nisbatan parallel yoki uning 

o‘rniga ulash mumkin. Radioto‘lqinli xabarlovchisini yakun-

lovchi elementga nisbatan parallel ulash uchun asbob platasidagi 

«Trevoga» tutashtirgichi «KZ» rejimiga o‘tkaziladi. Radioto‘lqinli 

xabarlovchilarni yakunlovchi element o‘rniga ulash uchun tut-

ashtirgich «OBR» holatiga o‘tkaziladi.

Tutashtirgich «KZ» holatida tursa, xabarlovchi «Norma» re-

jimida bo‘ladi va xabarlovchi shleyfi 1 mA tok bilan ta’minlanadi. 

Bunda QNP «Oxrana» rejimida bo‘ladi. Agar 2 soniya vaqt ichida 

tok kuchi 20 mA gacha oshib ketsa, «tashvish» xabari uzatiladi.

Tutashtirgich «OBR» holatida tursa xabarlovchi «Norma» re-

jimida bo‘lib, oqib o‘tish toki u ulangan QNP tokiga teng bo‘ladi. 

---

59

Shleyfning oqib o‘tish toki «Tok» tutashtirgichini «1», «2» yoki 

«3» holatlariga o‘tkazish bilan o‘zgartirilishi mumkin.

Xabarlovchini sozlash jarayoni, zarur bo‘lgan ta’minlanayotgan 

kuchlanish qiymatini sozlashdan iborat. Tokning to‘g‘ri tanlan-

ganligi kriteriyasi – xabarlovchi ishlamayotganda QNP «Norma» 

holatida turib, xabarlovchi ishga tushganda «Tashvish» holatiga 

o‘tishidir. To‘g‘ri sozlangan xabarlovchi himoya zonasida jino-

yatchi ma’lum masofaga yurganda ishga tushadi.

Ayrim hollarda shleyfga ulangan xabarlovchilar sonini aniq-

lash zarur bo‘ladi. Xabarlovchilarning sonini ikki usul bilan aniq-

lasa bo‘ladi.

Birinchi usul: Agar «Norma» rejimida xabarlovchi shleyfi ning 

oqib o‘tish toki I

shl.

, yakunlovchi element toki I

yak.

 va bir xa-

barlovchi toki I

i

 ma’lum bo‘lsa, barcha, xabarlovchilar tok kuchi 

quyidagi ifoda orqali aniqlanadi:

I

pi

 =I

shl

 – I

yak

Shleyfga ulangan xabarlovchilar soni quyidagi ifoda orqali 

aniq lanadi:

N= Ipi/Ii

Agar QNP ning texnik pasportida ko‘rsatilgan yakunlovchi 

ele ment qiymatidan kattaroq qabul qilinsa, xabarlovchilar soni-

ni ko‘paytirish mumkin. Buning natijasida I

yak

 qiymati pasayib, 

I

pi

 qiymati oshadi.

Ikkinchi usul: Agar xabarlovchi shleyfining o‘zgarmas tokka 

nisbatan R

shl.

 qarshiligi ma’lum bo‘lsa va QNP «Norma» holati-

da bo‘lsa, yakunlovchi element qarshiligi R

yak.

 va bir dona xabar-

lovchining o‘zgarmas tokka qarshiligi R

1

 ham ma’lum bo‘lsa, bir 

shleyfga parallel ulangan bir necha xabarlovchilar R

pi

 qarshiligi 

quyidagi ifoda orqali aniqlanadi:

R

pi 

= (R

shl

) / (R

yak

 – R

shl

)

Bunda xabarlovchilar soni quyidagicha aniqlanadi:

N = R

1

/R

pi

---

60