Qisqacha nazariy ma’lumot

---

Quyosh nurlanishining xususiyatlari. Quyosh nurlanishining spektral tarkibi.
Ishdan maqsad 
1.
Quyosh nurlarining xususiyatlari haqida o’rganish 
2.
Quyosh nurlarining spectral tarkibini o’rganish 
Qisqacha nazariy ma’lumot 
 
Yer sirtidagi biror yuzga to‘g‘ri keladigan quyoshning nuri energiyasining oz yoki ko‘pligini belgilashda 
quyosh radiatsiyasining intensivligi tushunchasidan foydalaniladi. 
Quyosh nurlariga tik joylashgan 1 
sm
2
sirtga 1 
min
da tushuvchi quyoshning nuriy energiyasini to‘g‘ri 
quyosh radiatsiyasining 
intensivligi
deb aytiladi. 
To‘g‘ri quyosh radiatsiyasining muayyan gorizontal yoki og‘ma sirtga tushishi 
insolyatsiya 
deyiladi 
[32]. Insolyatsiyaning kattaligi muayyan sirtga tushuvchi nurlarning tushish burchagiga va to‘g‘ri quyosh 
radiatsiyasining intensivligiga bog‘liq. To‘g‘ri quyosh radiatsiyasining quyosh nurlariga tik sirtdagi 
intensivligini 
S 
xarfi bilan, Quyosh zenitda bo‘lmaganda to‘g‘ri quyosh radiatsiyasining gorizontal sirtdagi 
intensivligini 
,
S
xarfi bilan belgilaymiz. 
Endi 
S va 
,
S
orasidagi bog‘lanishni chiqaramiz.Faraz qilaylik, quyosh nurlari gorizontal sirtning 
kesimi 
AS
ga teng qismiga tushayotgan bo‘lsin. (1-rasm). Quyoshning gorizont bilan xosil qilgan burchak 
masofasini quyosh balandligi deb yuritiladi va 
bilan belgilanadi. 1-rasmdan foydalanib ayta olamizki, 
quyosh nurlariga tik 
AV
sirtga muayyan vaqtda qancha nuriy energiya tushsa, 
AS
sirtga xam o‘shancha 
energiya tushadi.
1-rasm. Gorizontal sirtdagi insolyatsiyani hisoblash. 
Agar xar qaysi sirtga muayyan vaqtda tushuvchi energiyani 
Q
orqali belgilasak, 1 
sm
2
sirtga nisbatan 
quyidagilarni yoza olamiz: 
𝑆 =
𝑄
𝐴𝐵
; . 𝑆
,
=
𝑄
𝐴𝐶
,
(1) 
bundan 
𝑆 ⋅ 𝐴𝐵 = 𝑆
′
⋅ 𝐴𝐶
ёки
𝑆
′
= 𝑆 ⋅
𝐴𝐵
𝐴𝐶
= 𝑆 ⋅ 𝑠𝑖𝑛
(2)
Demak,
sin

=
S
S
(3) 
Bu formuladan Quyoshning gorizontdan balandligi oshgan sari insolyatsiya kattaligining orta borishini 
ko‘ramiz. 
Gorizontga nisbatan og‘ma sirtlardagi insolyatsini xam yuqoridagi singari aniqlash mumkin. Masalan, 
quyosh nurlari gorizont bilan 

burchak tashkil qilgan sharqqa tomon og‘ma sirtga tushayotgan bo‘lsin. 
Quyosh nurlari va og‘ma sirtga o‘tkazilgan normal orasidagi burchakni,