2-mavzu Mavzu: Elektr maydon. Elektr maydon kuchlanganligi. Superpozitsiya prinsipi. Elektr dipoli. Elektr maydonni grafik ravishda tasvirlash va kuch chiziqlari. Reja

Bir jinsli bo’lmagan maydonda joylashgan dipol 
Soddalik uchun dipol 
§momentini maydon yo’nalishiga parallel deb olamiz. Bu xolda dipol uchlariga 
ta’sir qiluvchi kuchlar bir xil bo’lmay, ularning natijalovchisi nolga teng emas. Bir 
jinsli bo’lmagan maydonda dipolga uni katta kuchlanganlikli maydon sohasi 
tomon surishga intiladigan kuch ta’sir qiladi. Bu kuch quyidagiga teng bo’ladi: 
F = q ( E+ 
 dl – E ) = q
= p
(2.5) 
Bir jinsli maydonda
⃗⃗ 
 =0
ga teng va natijalovchi kuch xam nolg teng. 
Agar dipol bir jinsli bo’lmagan maydonda tursa u holda dipolga uni maydonga 
tursa va u maydonga parallel bo’lmasa, u holda dipolga uni maydonga parallel 
qilib burishga intiluvchi kuch va dipolni kuchli maydon sohasiga tortuvchi 
kuchdan iborat juft kuch ta’sir qiladi.

⃗⃗ 
⃗⃗ 

⃗⃗ 
⃗⃗ 
(2.6) 
Shu ifoda orqali ifodalanadi. 
va 
kuchlarning tashkil etuvchilari xam 
shunga formulalar bilan ifodalanadi. Elektr maydoni tavsiflash uchun maydonning 
har qaysi maydonning har qaysi nuqtasidagi kuchlanganlik vektori berilgan 
bo’lishi lozim. Buni analitik tarzda, maydon kuchlanganligining koordinatalarga 
bog’liqligini formula ko’rinishida ifodalab amalga oshirish mumkin. Biroq bunday 
bog’lanishni kuch chiziqlaridan foydalanib grafik tarzda ham berish mumkin. 
Kuch chizig’i yoki vektor chizig’i 
deb istalgan nuqtasiga o’tkazilgan urinmaning 
yo’nalishi maydon kuchlanganligi vektori yo’nalishi 
bilan mos tushadigan chiziqqa aytiladi. 
Maydon kuch chiziqlarini tasvirlab, maydonning 
o’ziga xos grafiklari yoki kartalarini olamiz. Ular 
maydonning turli va u fazoda qanday o’zgarishini ko’rsatadi. Maydonlarni bu 

---

usulda tasvirlash ancha ko’rgazmali o’lgani tufayli elektrotexnikada keng 
qo’llaniladi. 4-rasmda Kuch chiziqlarini aniqlashga doir.