Toshkent farmatsevtika instituti tibbiy va biologik fanlar kafedrasi mikrobiologiya, virusologiya va

Patogenlik va Virulentlik omillari. 
Patogen mikroorganizmlarning virulentligi,ularning adgeziv,kolonizatsiya qilish yoki 
ko'payishi,invaziv,ximoya omillarini ( birinchi navbatda fagositoz qiluvchi hujayralar faoliyatini ) 
susaytirish ,zaharli moddalar ishlap chiqarish kabi xossalari orqali amalga oshadi. 
Adgeziya va kolonizatsiya.
Infeksion jarayon boshida,mikrob xujayralari ularga 
ta'sirchan makroorganizm xujayralariga yopishib oladi ( adgeziya qiladi ) so'ngra u yerda ularning 
ko'payishi (kolonizatsiya) boshlanadi. 
Adgeziya(lot.adhasio-yopishish)da mikrob epiteley xujayrasining ustki qismiga 
yopishadi.Bu jarayonda bir tomondan nomaxsus fizik-kimyoviy omillar( mikrob xujayralarining 
gigrofobligi,membrana usti zaryadlari va boshqalar), ikkinchi tomondan maxsus tuzilmalar ( 
adgezinlar, retseptorlar ) qatnashadi. 
Adgezinlar asosan oqsil tabiatli tuzilmalar bo'lib,ularning maxsusligi xisobiga bir tur 
mikroorganizmlar nafas yo'llarining,ikkinchilari - ichak yo'llari,uchinchilari -siydik- tanosil 
a'zolarining epiteleylariga birikadi va x.k. 
Ko'pgina grammanfiy bakteriyalarda tukchalar adgezinlar vazifasini bajaradi.Grammusbat 
bakteriyalada esa hujayra devoridagi oqsil va lipoteyxova kislotalari shunday xossaga ega. 
Odam to'qimasi xujayralarida har xil : tabiiy, induksiya qilingan va orttirilgan retseptorlar 
mavjud.Tabiiy retseptorlar epiteley xujayralarida joylashgan bo'lib,ularga moyil bakteriyalarning 
adgeziyasida qatnashadi. Induksiya qilingan retseptorlar viruslar o'ziga sezgir xujayralarga 
absorbsiya qilganidan keyin paydo bo'ladi.( masalan.gripp virusi) so'ngra bu xujayralarga har xil 
bakteriyalar ( masalan.stafilakokk,streptokokk.) yopishishi mumkin. 
Kasallik qo'zg'atuvchi mikroorganizmlar o'ziga moyil to'qima xujayrasiga birikkanidan 
so'ng uning ustki qismi yoki ichiga kirib tezda ko'payishiga ( kolonizatsiya qilishga ) xarakat 
qiladi.Agar shunday qilmasa ,maxalliy ximoya omillari va normal mikrofloraning antogonistik 
ta'siri xisobiga tezda nobud bo'ladi. 
Penetratsiya
(lot.penetrate-kirib olish)bir necha yuqumli kasallik qo'zg'atuvchi 

---

138 
mikroblar epiteley xujayralari. Leykosit va limfositlar sitoplazmasiga kira olish
(penetratsiya qilish) xususiyatiga ega. Ichakning epiteley xujayralariga shigella, ma'lum tip ichak 
tayoqchasiga salmonollelar kira oladi. Bunda xujayra parchalanadi. Epiteliy qavatining butunligi 
buzilib, muvofiq a'zo yoki to'qimada patologik jarayon rivojlanadi. 
Invaziya 
(lot.invasio-xujum qilish) Patogen mikroblarning organizmga kira olish 
xususiyati to'qimalarni yemira oladigan yoki har xil xujayralarni shikastlaydigan fermentlar ishlab 
chiqarishiga bog'liq. Ko'pgina patogen mikroblar (Cl.perfringens, Streptococcus, Starhylococcus 
va boshqalar) da gialuron kislotani yoki birikturuvchi to'qima asosini tashkil etuvchi 
mukopolisaxaridni parchalay oladigan gialurondaza fermenti topilgan. Bu ferment mikroblarning 
organizmga tez tarqalishiga imkon beradigan patogenlik omillaridan biri xisoblanadi. 
Vabo vibrioni, streptokokk kabi mikroorganizmlar neyraminidaza fermenti ishlab 
chiqaradi, bu ferment har xil glikoprotoid glikolipid polisaxaridlar tarkibidagi neyramin kislotasini 
tanlab parchalaydi, natijada har xil to'qimalarning o'tkazuvchanligi ortadi. Shuning uchun 
mikroblar neyraminidaza yordamida nafaqat to'qimalar, balki xujayralar ichiga ham kirib olishi 
mumkin. 
Stafilokokk streptokokklar qon va turli a'zo xujayralarining qobig'ini yemiradigan 
lesitinaza va leykosidin, eritrositlarni lizisga uchratadigan gemolizin ishlab chiqaradi.