O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi sh. Shodmonov, T. Jo'Rayev

2-§
. 
Budjet taqchilligi va davlat qarzlari
Davlat budjetining daromadlari va xarajatlari muvozanatda bo'lishini taqozo qiladi. Lekin 
ko'pchilik hollarda davlat budjeti xarajatlarining daromadlardan ortiqchaligi kuzatiladi, buning 
oqibatida budjet taqchilligi tez sur'atlar bilan o'sadi. Bu holning sabablari ko'p bo'lib, ularning 
ichida, davlatning jamiyat hayottining barcha sohalaridagi rolining uzluksiz o'sib borishi, uning 
iqtisodiy va ijtimoiy vazifalarining kengayishi alohida o'rin tutadi. 
Budjet taqchilligining o'sishi mutloq miqdorda va uning YAPI milliy mahsulot (YAMM)ga 
iisbatida aniq namoyon bo'ladi. [999 yilda Respublikamiz davlat budjetining taqchilligi MMga 
nisbatan (1,8) faqat 2 foizni tashkil qilgan. 
Byudjst taqchilliganing o'zgarishi xo'jalik konyukturalariga joriy tebranishlar, ishlab 
chiqarishdagi davriy inqiroz va rsjalanishlarni ham aks ettiradi, krizislar davrida davlat budjetga 
mablag'lari hisobidan iqtisodiyotning ma'lum sektorlari ishlab turishga, umumdavlat ahamiyatiga 
ega bo'lgan tarmoqlarda, investitsiyalar hajmini saqlab turishga majbur bo'ladi. 
Budjet taqchilligini moliyalashtirish (qoplash) ning muhim shroiti davlat krediti bo'lib 
chiqadi. Davlat krediti deganda, mavlat qarz oluvchi yoki kreditor sifatida chiqadigan barcha 
moliyaviy iqtisodiy munosabatlar yig'indisi tushuniladi. 
Moliyaviy resurslarni davlat qarz olishning asosiy shakli bu davlat zayomlarini chiqarish 
hisoblanadi.Ularni joylashtirish jarayonida davlat aholi, banklar, savdo va sanoat kompaniyalarining 
vaqtincha bo'sh turgan pul mablag'larini jalb qiladi. 
Davlat o'z majburiyatlarini nafaqat xususiy sektorda joylashtirishi, balki ularni Markaziy 
bankda hisobga olishi ham mumkin. Bunda bank muomalaga pulning tovar hajmining ko'payishi 
bilan bog'liq bo'lmagan qo'shimcha massasini chiqaradi. Mazkur holda, davlat budjeti 
moliyalashtirish pul muomalasiga to'g'ridan-to'g'ri inflyatsion ta'sir ko'rsatadi. Pul massasining 
o'sishi 
jamiyat 
haqiqiy boyligining ko'payishi bilan birga bormaydi. 
Davlat qarzlarining to'xtovsiz ko'payib borishi, milliy daromadni foiz to'lovlari shaklida, 
tobora ko'proq qayta taqsimlanishga olib keladi. 
Katta budjet taqchilligi va davlat majburiyatlari bo'yicha foiz to'lovlari o'sish sharoitida, 
davlat qarzlarini to'lash vaqtini imkon darajada cho'zishga harakat qiladi. Buning uchun turli xil 
usullardan foydalanish mumkin. Jumladan davlat o'zining qisqa muddatli majburiyatlarini, o'rta va 
uzoq muddatli zayomlarga almashtiradi. U o'zining qisqa muddatli majburiyatlarini, ancha yuqori 
foiz bo'yicha yangi, uzoq muddatli zayomlar chiqarish hisobiga ham sotib olish mumkin. Bunday 
turdagi tadbirlar qisqa davrli samara berish va vaqtincha davlatnin moliyaviy ahvolini 
yengillashtirish mumkin, chunki u odatda kelgusida foiz stavkasining oshiish va qarzlar umumi 
miqdorining o'sishi bilan bog'liq. 
Xo'jalik hayoti baynalminallashuv jarayonlarining tez o'sishi, xalqaro kreditning jadal 
rivojlanishi natijasida davlat o'ziga zarur bo'lgan moliyaviy resurslarni jalb qilish uchun, bo'sh pul 
mablag'larining milliy chegaradan tashqaridagi manbaalaridan faol foydalanadi. Buning natijasida