Sh. N. Fayzimatov

3.3 Avtomatik liniyalarda differensasiyalash va konsentrasiyalash usullari. 
Liniyalarni loyihalash uchun eng zaruriy quyidagi omillarni hisobga olish 
lozim.
1. Ishchi pozitsiyalar soni
2. Parallel ishlov berish patoklar soni
3. Seksiya - bo’limlar soni. 
Loyixalash usullari tanlangandan so’ng birinchi o’rinda ishchi pozitsiyalar 
tanlanadi, bular asosida esa ishlov berish jarayoni amalga oshiriladi. Ayrim 
holatlarda murakkab detallarga ishlov berish konfiguratsiyasi bitta dastgohda 
amalga oshirilishi mumkin. Bunday dastgohlarga kerakli bo’ladigan frezalash, 
tish ochish, rezba ochish va hokazolarga ega bo’lishi lozim. Bu erda ishlov berish 
vaqti hamma texnologik jarayonlarga ketgan umumiy vaqt yig’indisiga teng,lekin 
boshqa turdagi, masalan: aylanib ishlaydigan detallarga maxsus dastgohlar mavjud 

---

116 
emas. Shu bilan birgalikda aylanib ishlaydigan detallarga tokarlik dastgohida 
ishlov berish, shlifovkalash, tish yo’nish va boshqa ishlar olib borib bo’lmaydi. 
Bunday dastgohlarda umumiy vaqt taqsimlanadi, ya’ni differensiasiyalanadi. 
Ularning har biri esa har hil texnologik ahamiyatga ega bo’ladi. Bunday turdagi 
differensiasiyalashni asosiy maqsadi texnologik usul bilan ish unumdorligini 
oshirish 
hisoblanadi. 
Ular 
avtomatlashtirilgan 
sharoitlarda 
ham, 
avtomatlashtirilmagan sharoitlarda ham keng qo’llaniladi. Bu esa har xil ishlab 
chiqarish turlari, potok ishlov berish liniyasi asosida yotadi. (mashinasozlikda, 
asbobsozlikda, elektron va elektrotexnikada, engil va oziq-ovqat sanoatida 
qo’llaniladi). 
Misol uchun yuqori aniqlikda rezba ochish texnologik jarayoni uchun bir 
pozitsiyali dastgohlaryordamida amalga oshirish mumkin. Bu erda dastgoh har bir 
operatsiya ichidan bittasini bajaradi. 1) teshish; 2) teshik kengaytirish; 3) 
zenkerlash; 4) zenkovkalash; 5) rezba kesish. 
Qalpoqchali detallarga ishlov berishda dastgohlarni differensa sialash 
mumkin. Ularning har biri har xil pozitsiyada amalga oshiriladi. Birinchi cho’zish, 
ikkinchi Cho’zish uchinchi cho’zish, kalibrlash, kesish va boshqalar. 
Avtomatlashtirpilgan ishlab chiqarishda texnologik jarayonni ishlab 
chiqishda birinchi o’rinda ishlov berishni hamma pog’onalarida qulayliklar 
inobatgaolinadi. Natijada umumiy holatdan S asosiy sig’dirish maydoni ajratib 
olinadi va uning umumiy Bo’luvchisi quyidagicha bo’ladi: 
(3.13) 
Qolgan operatsiyalar umumiylari bilan qo’shiladi va umumiy ishlov berish 
vaqtiga ta’sir etmaydi. Shuning uchun liniya pozitsiyalari soni operatsiyalar 
sonidan kam bo’lmasligi kerak (q
min
=S). Agar texnologik jarayon potok liniyalar 
asosida tashkil topgan bo’lsa, bunday differensasiyalashgan texnologik jarayon 
kamida S ta dastgohlardan tashkil topgan bo’lishi kerak. 3.5-rasm 
a
da avtomatik 
liniyada yagona transportlovchi sistema evaziga nafaqat differensasiya, balki ularni 
birlashtiruvchi konsentrasiya ham qilish mumkin.