Тупроқ физикаси

 
40-расм. 10-нуқтали электротермометр (АФИ) 
 
Датчикларнинг ҳароратни жуда аниқ сезувчи қисми билан тупроқ ўраси 
деворларининг маълум чуқурлигида юқоридан пастга томон бир қатор қилиб 
зич жойлаштирилади. Бу ишлар бажарилгандан сўнг электротермометрнинг 
датчикларини шнурларига зарар келтирмаган ҳолда тупроқ ўраси кўмилади. 
Тупроқ юзасида қолган шнурлар иложи бўлса сув ўтказмайдиган материал 
билан ҳимоя қилиниши лозим. Тупроқ ҳароратини ўлчайдиган агрегат эса ўра 
қазилган жойдан анча узоқда жойлашиши мумкин (бу, асосан, шнурнинг 
узунлиги билан боғлиқ). Кузатиш олиб бориладиган майдон, албатта, 
атмосфера ѐғин-сочин ѐки суғориш сувлари таъсиридан сақланиши лозим. 
Тупроқ ҳароратини аниқлаш маълум вақтларда (эрталаб, куннинг 
биринчи ярми, кундузи соат 16
00
да, кечқурун ва ҳ.к) тупроқ кесмасининг 
маълум чуқурлигидан тортиб келинган шнурларни ўлчов асбобларига улаш 

---

207 
орқали аниқланади ва ѐзиб борилади. Ўлчов аппаратини оддий батарея ток 
билан таъминлайди. 
3. ―Термопаук‖-АФИ (ПТПП-2К) тупроқ юзаси ҳароратини ўлчашга 
мўлжалланган, М.А.Каганов (1952) томонидан ихтиро қилинган асбоб. Мазкур 
асбоб билан тупроқ юзасининг биргина нуқтаси ҳароратини эмас, балки 
бевосита ўн олтита нуқтадаги ҳарорати ўлчанади. Бу эса, ўз навбатида, 
тасодифий ўзгаришларни бартараф қилади. Ҳароратни ўлчаш 1 ма/д 
аниқлигини берадиган магнитоэлектрик гальванометр ѐрдамида 1 м
2
юза учун 
олиб борилади. Ўлчаш диапозони – 5 дан 60
0
С орасида тебраниб туради (41-
расм). 
АФИнинг электротермометри ва ―термопаук‖ аппаратлари дистанцион, 
яъни маълум масофадан туриб тупроқнинг табиий ҳолатини бузмаган ҳолда 
унинг маълум чуқурликдаги ва тупроқ юзасидаги ҳарорат ўзгаришларни аниқ 
ҳисобга оладиган енгил ва портатив асбоблар ҳисобланади.