Logopedik ritmika

Asosiy
. LFK majmui (beshta mashqdan iborat), harakatli o‘yin, 
tinchlantiruvchi mashq, ashula aytish. 
III.
Yakunlovchi.
Navbatchi nutqini muhokama qilish va baholash, 
mashg‘ulotlar xulosasini yakunlash, yakka vazifalar. 
Davolanish kursi davrida LFKning oltita majmui bajariladi. Majmualarni 6–7 
mashg‘ulotdan keyin, ya’ni ikki haftadan so‘ng almashtirib o‘tkaziladi. Logoritmik 
mashg‘ulotlar nutqqa to‘yingan. Kirish qismida raqamlar tartibida sanash amalga 
oshiriladi, har 2–3 mashg‘ulotdan keyin esa bolalarni oldingi mashg‘ulotlarda 
o‘rgangan saf buyrug‘i va mashqlarini qanday bilishlari so‘rovi amalga oshiriladi. 6–8 
mashg‘ulotdan keyin ommaviy maktabdagi jismoniy tarbiya darslarida qabul qilingan 
shakldagi navbatchining raporti kiritiladi. LFK majmui – mashg‘ulotlarning asosiy 
qismi ayniqsa nutqqa boy, nutq nafasini avtomatlashtirish mashqlari, sanoq yoki 
ritmlashtirilgan nutq ostida bajariladigan harakatlarni erkin bo‘shashtiradigan va 
muvofiqlashtiradigan mashqlar. LFK ning to‘rtinchi majmuidan “qiyin” deb 
ataladigan tovushlar, bo‘g‘inlar, so‘zlar va shu tovushlar bilan qisqa iboralarni qayta 
ishlashda foydalaniladigan artikulyator apparatining muskullar tonusini tartibga 
soluvchi “balandlik” mashqi kiritiladi. Oldin qiyin tovushlar artikulyator apparatining 
to‘la muskullar relaksatsiyasida alohida holatida, bo‘g‘inlarda va kalta iboralarda 
yengil, erkin talaffuz qilinadi; keyin shu tovushlarda til va lab muskullari bu 
tovushlarni butunlay ishlab chiqarish imkonsizligidan asta-sekin taranglashadi, 
shundan so‘ng sekin-asta ularni yengil, bemalol talaffuz qilishga o‘tkazish kerak. 
Hamma shug‘ullanayotganlar bilan kelishib nutq materiali pedagogning qo‘l harakati 
bo‘yicha talaffuz qilinadi. Eng katta nutq vazifasi – guruh bo‘yicha navbatchida. 
Navbatchining birinchi nutq imtihoni – uning axboroti. LFKning uchta majmui ishlab 
chiqilganidan so‘ng, navbatchiga guruh bilan harakatni muvofiqlashtiradigan 
mashqlar o‘ylab topish va o‘rgatish topshiriladi. Sal keyinroq navbatchi ularni 
oldindan o‘ylab topadi va varaqqa yozib oladi, nutq nafasini avtomatlashtirish 
mashqlariga muayyan mavzudagi gaplar kiritiladi. Gaplar nafas chiqarishda talaffuz 
qilinadi. Mashqni bajarishdan oldin navbatchi to‘rtta gapni o‘qiydi, boshqalar esa 
yaxshi esda qolishi uchun uning orqasidan aynan takrorlaydilar, keyin mashqni 
bajarayotganda navbatchi “bir” sanog‘iga shu gaplardan birinchi so‘zni aytadi, 
“ikki–uch–to‘rt” sanog‘iga esa pedagog ko‘rsatgan shug‘ullanayotgan bola hamma 
gapni to‘la talaffuz qiladi. Davolash kursining oxirida navbatchi mustaqil 
mashg‘ulotni o‘tkazadi, pedagog faqat jo‘r bo‘ladi. 

---

Duduqlanadigan maktabgacha yoshdagi hamda kichik sinf o‘quvchilari bilan 
nutqni va boshqa asab funksiyalarini mashq qildirishga yo‘naltirilgan namunali 
mashg‘ulotlar shunday sxemaga ega bo‘lishi mumkin:
1)
kirish mashqlari: makonda, jamoada mo‘ljal olishni tarbiyalash uchun 
safda yurishning turli ko‘rinishlari, harakatni rejalashtirishni uddalash, muayyan 
tempda yurish; 
2)
ashula 
aytish: 
ohangdorlik, 
zarbli 
bo‘g‘inlarda 
tovushlarni 
avtomatlashtirish, ashula aytishni taktlashtirish bilan birgaligi, qo‘l harakati bilan 
ashula aytishni muvofiqlashtirish, nutq nafasini tarbiyalash uchun; 
3)
kuylash: joyida qadam tashlab marsh qilish, yurish bilan kuylashni 
muvofiqlashtirishni tarbiyalash, tovushlarni avtomatlashtirish uchun; musiqa 
xarakterini tushunish, xotirani, eshitish diqqatini, ritmik eshitishni rivojlantirish 
uchun;
4)
erkin e’tiborni tarbiyalash mashqlari (diqqatni maxsus rag‘batlantirish, 
ko‘rish qo‘zg‘atuvchilariga tez va aniq ta’sirlanish, duduqlanadiganning iroda 
doirasini rivojlantirish); 
5)
o‘zining muskullari bilan turli harakatlarni erkin boshqarishni ishlab 
chiqish uchun ohangdor nutqni muvofiqlashtirishni tarbiyalash mashqlari; 
6)
navbatdagi mashqlar bilan musiqa xotirasini rivojlantirish uchun 
musiqani eshitish; 
7)
yorqin obrazlilikni, hayajonlilikni tarbiyalash uchun dramatik o‘yinlar; 
8)
yakunlovchi mashqlar (safda xotirjam yurish). 
Maktabgacha yoshdagi duduqlanadigan bolalar bilan logopedik ritmika
bo‘yicha mashg‘ulotlar o‘tkazgach, turli psixik jarayonlarda va odatdagi 
ontogenezda bolaning funksional tizimi shakllanganidek, duduqlanadiganlarning 
o‘zlarida rivojlanishning ba’zi xususiyatlarini ham hisobga olish zarur. Ushbu 
yoshdagi bolalarning anatomik-fiziologik xususiyatlarini, ularda nutq va motor 
funksiyasi, odamga el bo‘ladigan, hayajonli holati, (shu jumaladn o‘yinli) bilsh 
faoliyatining oqib o‘tishini ham e’tiborga olish kerak.