Book · May 020 citations reads 1,735 authors: Some of the authors of this publication are also working on these related projects

Тўғрилик -
ўлчаш натижаларидаги мунтазам xатоликларнинг нолга яқинлигини 
билдирувчи сифат мезони. 
Мос келувчанлик -
бир xил шароитлардаги ўлчашларнинг натижаларини бир-бирига 
яқинлигини билдирувчи сифат мезони. Одатда, ўлчашларнинг мос келувчанлиги тасодифий 
xатоликларнинг таъсирини ифодалайди. 
Қайтарувчанлик -
ушбу мезон ҳар xил шароитларда (турли вақтда, ҳар xил 
жойларда, турли усулларда ва воситаларда) бажарилган ўлчашларнинг натижаларини бир-
бирига яқинлигини билдиради. 
Ўлчаш xатолиги - 
ўлчаш натижасини чинакам (ҳақиқий) қийматдан четлашувини 
(оғишувини) ифодаловчи ўлчашнинг сифат мезони. 
 
6.2. Метрологиянинг аксиомалари 

---

39 
Ќар бир фанда бўлгани каби метрологияда ҳам талайгина аксиомаларни кўришимиз 
мумкин. Лекин ҳозир биз шулардан учта, eнг асосий ва умумийларини кўриб чиқмоқчимиз. 
Ушбу аксиомалар ҳар қандай ўлчашлар учун xос бўлиб, бу ўлчашлар ҳоҳ оддий, ҳоҳ 
мураккаб бўлсин, ҳоҳ юзаки, ҳоҳ аниқ бўлсин, ҳоҳ тезлаштирилган, ҳоҳ мукаммал бўлсин, 
уларнинг барчасида шу аксиомаларнинг уйғунлашганини кўришимиз мумкин: 
1-Аксиома. 
Априор маълумотсиз ўлчашни бажариб бўлмайди. 
1-аксиомани изоҳлашдан бошлаймиз. Енг аввало "априор маълумот" нима ўзи деган 
савол туғилиши табиий. Априор сўзи 
а рриoри - 
олдин келувчи, дастлабки (лотинча) 
маъносини билдириб, бошланғич, муайян воқеа, воқелик ѐки тажрибагача бўлган 
маълумотлар, билимлар мажмуини англатади. Бу сўз билан кетма-кет келувчи яна бир 
тушунча бор - апостериори, 
(а ростeрири) 
яъни кейинги, орқадаги, тугалланувчи деган 
маъноларни билдиради. Бу сўзларни илк бора қадимги грек файласуфлари киритганлар. 
Уларнинг талқинича, ҳар бир инсон англайдиган илм, маълумот ѐки аxборот муайян бир 
тажрибадан, воқеликдан ѐки амал (сабоқ олиш, ѐдлаш, ўқиш ва шу кабилар) дан сўнг 
мужассамлашади. Ќосил қилинган аxборот кейинги амаллар мобайнида ортиб боради ва 
маълум бир даврдаги апостериор маълумот априор маълумотга айланади. 
Шундай қилиб, ўлчашлар назарияси нуқтаи назаридан қарайдиган бўлсак, муайян 
ўлчашни амалга оширишдан олдин шу ўлчашга тегишли бўлган маълум доирадаги 
маълумотлар айнан априор маълумотни билдиради. Агар бизда мана шу маълумотлар 
бўлмаса, у ҳолда умуман ўлчаш тўғрисидаги тушунчанинг ўзи шакллана олмайди ҳам. 
Тажриба орқали, юқорида айтилганларга ишонч ҳосил қилишингиз мумкин. 
Тили чикқан, бемалол сўзлаша оладиган 4-5 ѐшлар атрофида бўлган боғча боласига 
eлектр тармоғидаги кучланиш қандай қийматга eга eканлигини аниқлаб беришни сўраб 
мурожаат қилиб кўринг-а... 
Натижаси олдиндан маълум. Дарҳақиқат бу болада eлектр кучланиши деган 
катталикнинг моҳияти, уни қандай бирликларда ва қандай ўлчаш асбобида, қандай қилиб 
ўлчаш мумкинлиги борасида деярли ҳеч қандай маълумотлар йўқ. Шунинг учун ҳам болакай 
кўзини пирпиратганича сизга қараб тураверади. Чунки бу болада ҳали, ҳеч кандай априор 
маълумот йўқ.