|
Ishlab chiqarish binolarini yoritish
Yorug’lik
inson
mavjudligining
muhim
shartlaridan biri sanaladi. U inson organizmi holatiga
ta’sir etadi, to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilgan Yorug’lik oliy
asab faoliyati jarayonlarining amalga oshishini
rag‘batlantirib, ishga layoqatlilikni oshiradi. Etarli
bo‘lmagan Yorug’likda inson besamar ishlaydi, tez
charchaydi, oqibati shikastlanishga ham etib
boradigan xato, yanglish harakatlar qilish ehtimoli
ortadi. Shikastlanishlarning 5 foizi kasbiy kasallik –
ishdagi uzoqni ko‘ra olmaslik (blizorukost) sabab
bo‘ladi. To‘lqin uzunligiga qarab, Yorug’lik
qo‘zg‘atuvchi (olovrang-qizil) yoki tinchlantiruvchi
(sariq-yashil) ta’sir ko‘rsatadi. Yorug’likning spektral
tarkibi mehnat samaradorligiga ta’sir ko‘rsatadi. Agar
tabiiy yoritilishda 100 foizni qabul qilinsa, qizil va
shafaq rang yoritilishda u 76 foizni tashkil etadi.
116
To‘liq yoki qisman tabiiy Yorug’likdan mahrum
etilganda- Yorug’likdan ochiqish (ochlik) mumkin.
Ishchi binolarini yoritish qo‘yidagi shartlarga
javob berishi kerak:
1. Ish bajariladigan yuzalarning yoritilish
darajasi, shu ish turi uchun gigienik me’yorlariga
javob berishi lozim.
2. Binoda yoritilishning tengo‘lchamliligi va
shartlarining barqarorligi, keskin zidma-zidlikning
bo‘lmasligi kerak.
3. Ko‘rish maydonida Yorug’lik manbalari
tovlanish hosil qilmasligi lozim.
4. Sun’iy Yorug’lik spektral tarkibi bo‘yicha
tabiiy Yorug’likka yaqinlashishi kerak.
Tabiiy yoritilish
Ishlab
chiqarish
sharoitlarida
3
turdagi
Yorug’likdan foydalaniladi: tabiiy, ya’ni quyosh,
sun’iy (elektr yoki lyuminessent lampalar) va
117
uyg‘unlashgan. Tabiiy yoritilish qo‘yidagilarga
bo‘linadi:
•
Ustki (shiftlar, tomlar, shuningdek, baland
perepadlar, aralash bino oralari orqali teshiklardagi
Yorug’lik beradigan fonarlar orqali);
•
Yonboshlama (derazalar orqali);
•
Uyg‘unlashtirilgan.
Tabiiy yoritilish yil fasllari, kuni, joyning
jug‘rofiy kengligi, bino va derazalarning ichki
tuzilishi, derazalar oldi yuzalarning aks etuvchi
xususiyatlari, ko‘chalar kengligi va boshqa shartlarga
bog‘liq. Kun davomida tabiiy yoritilish sezilarli
darajada o‘zgarishi mumkin. Muayyan iqlim
sharoitlarida yoritilganlik 1 necha daqiqa davomida
ko‘payishi yoki 1 necha barobarga kamayishi
mumkin. Yorug’likning o‘zgarishi, kun davomida
ishlab chiqarish binolarida alohida ish joylarini etarli
va teng miqdorda yoritib berishni kafolatlamaydi.
Tabiiy yoritilishni loyihalashtirish va hisoblashda
Yorug’likning manbai sifatida osmonning tarqalma
118
Yorug’ligi olinadi, bunda to‘g‘ridan to‘g‘ri quyosh
Yorug’ligi inobatga olinmaydi. Aloqa korxonalarida
yaxshi sanitarial – gigiena sharoitlarini yaratish va
saqlash uchun barcha ishlab chiqarish, ma’muriy,
idora va maishiy binolar kunning Yorug’ paytida
bevosita tabiiy Yorug’likka ega bo‘lishlari lozim
bo‘ladi. Tabiiy Yorug’likni sun’iy bilan almashtirish
faqat istisno holatlarda yo‘l qo‘yiladi (ishlab chiqarish
jarayoni kuzatilmayotgan binolarda va ishchilar
uzluksiz bo‘lmaydigan joylar, xojatxona, yuvinish
xonalari, dush, 3 kishidan ortiq bo‘lmaydigan xonalar,
shuningdek fonarsiz binolarda). Tabiiy yoritilishning
etarliligi 2 omil bilan belgilanadi: tabiiy yoritilish
koeffitsienti va derazaning Yorug’lik tavsifi
(Yorug’lik maydoni va Yorug’lik chuqurligi) bilan.
Aloqa korxonalarida tabiiy yoritilishni hisob-
kitob qilinayotganda quyidagi zarur, (shart bo‘lgan)
sanitariya me’yorlari, deraza maydonlari – F
0
ning F
n
maydoniga nisbatiga rioya qilish zarur.
•
Ma’muriy-idora va maishiy binolarda;
119
•
Ishlab chiqarish binolarida:
Tabiiy yoritilish tabiiy yoritilish koeffitsienti
(t.yo.k.) bilan tavsiflanadi, u foizlarda ifodalanadi.
e =
,
•
e bunda – M nuqtasida tabiiy yoritilish
koeffitsienti;
•
E
I
ning M nuqtasida Yorug’ligi tarqalgan
gorizontal maydonning bir vaqtning o‘zida tashqi
yoritilganligi,
lk
.
Eng kam hisobli yoritilganlikni 5000
lk
tashqi
yoritilganlikda aniqlaydilar.
Yonlama Yorug’lik bilan binolar uchun
sanitariya me’yorlari tabiiy yoritilganlikning nominal
koeffitsienti (e
min
) belgilangan bo‘lsa, ustki va uyg‘un
Yorug’lik bilan binolar uchun o‘rtacha ahamiyatli
tabiiy yoritilish koeffitsienti (t.yo.k.) (E
o‘rtacha
) ish
10
1
8
1
Fп
Fо
÷
=
%
100
Е
Е
T
I
•
120
hududi ko‘lamida belgilangan. E
o‘rtacha
mazkur
formula bo‘yicha belgilanadi:
E
o‘r
=
;
Bunda e
1
, e
2
, ... e
n
– biri ikkinchisidan teng
masofada
joylashgan
turli
tabiiy
yoritilish
koeffitsientining ahamiyati.
n – tabiiy yoritilish koeffitsienti belgilanadigan
nuqtalar soni (5ta dan kam emas).
Do'stlaringiz bilan baham: | 
