Microsoft Word safety(eng, rus, uz). doc

aerodisperss
tizimini keltirib chiqaradi. Aerodisperss 
tizimi havodagi chang zarrachalarining yoyilgan 
holatidir.
Changsimon moddalar havoda yoyilgan sochilgan 
holatda ayrim hususiyatlarini kasb etadi: 
a) eng mayda chang zarrachalari atmosfera 
havosida muallaq turib qoladi; 
b) chang zarralarini havoda yoyilishi kuchayishi 
bilan ularning solishtirma yuzasi va sath kuchlari ortadi; 
v) eng mayda chang zarrachalari bir-biriga 
yopishib. yirik zarrachalarni hosil qiladi; 
g) zarrachalar o‘z sathlariga tashqi muhitdan 
ionlarni, molekulalarni, suv bug‘larini singdirib, ularni 
jamlanishiga sabab bo‘ladi; 
d) bunday zarrachalardan har xil belgili zaryadlar 
paydo bo‘ladi; 

---

778 
e) aerodispers tizim Yorug’likni kuchli tarqalishiga 
sabab bo‘ladi; 
Zarrachalar 
katta-kichikligiga 
qarab 
ikki 
hususiyatga ega bo‘ladi: 
a) muallaq osilib turish va tez cho‘kish hususiyatiga 
ega bo‘lganlar; 
b) nafas yo‘llariga kirish hususiyatiga ega 
bo‘lganlar. 
Masalan, zarrachalar diametri 10-100 mkm ga teng 
bo‘lsa ular uzoq vaqt mobaynida osilib tura olmaydi, 
ular tez cho‘kadilar. Zarrachalar diametri 10-0.1 mkm 
gacha bo‘lsa inson salomatligiga ancha xavf tug‘diradi. 
Ular havoda ancha turib qoladi. nafas yo‘llari orqali 
o‘pka alveolariga tushadi. uning chuqur joylariga etib 
boradi va o‘zining zararli ta’sirini ko‘rsatadi. 
Sanoati rivojlangan katta shaharlar va sanoat 
markazlarining atmosfera havosidagi chang, tutun, 
qurum va tumanlar ba’zi vaqtlarda quyosh nurlarini 
to‘sib er yuziga ultrobinafsha nurlarini o‘tkazmay 
qo‘yadilar. 

---

779 
Ultrobinafsha nurlarning er yuziga etarli darajada 
etib kelmasligi o‘z navbatida turli kasalliklarga ayniqsa 
bolalarda raxit kasalini keltirib chiqaradi. 
Katta shaharlardagi atmosfera havosi tarkibidagi 
chang miqdori har xil bo‘lishi shaharni obodonlatirishda, 
daraxtlar 
va 
o‘rmonlarning 
bo‘lishiga. 
sanoat 
korxonalarning katta-kichikligiga hamda ularni shahar 
hududida joylashishiga bog‘liqdir. 
F.F.Erisman nomidagi ilmiy-tadqiqot instiuti 
bergan ma’lumotga qaraganda. havodagi yillik o‘rtacha 
chang miqdori dalalarda 1 m
3
havoda 0.01 mg, turar 
joylarda 0.12 mg, shahar markazida 0.13 mg, sanoat 
korxonalari joylashgan joylarda 0.15 mg ga teng bo‘lishi 
kerak. 
O‘zbekiston Respublikasida atmosfera havosining 
ifloslanishi asosiy ekologik muammolardan biri 
hisoblanadi. O‘zbekistonning yirik shaharlar va sanoat 
markazlarida atmosfera havosining ifloslanishi asosiy 
muammolardan biri hisoblaniladi. 
Statistik ma’lumotlarni tahlili shuni ko‘rsatadiki. 

---

780 
1999 yilda atmosferaga chiqarilgan chiqindilarning 
umumiy hajmi 2296900 tonnani tashkil etadi, undan 
776900 tn. yoki 34% chiqindi turg‘un manbalarga to‘g‘ri 
keladi. 1999-2004 yillar mobaynida. Atmosferaga 
chiqayotgan chiqindilarning umumiy hajmi 14.8% ga 
yoki 1957400 tn. ga qisqargan. Bu asosan sanoat va 
energetikaning 
sektorlarida 
ba’zi 
qisqarishlar, 
rekanstruksiya va qayta shakllanish o‘tkazilishi hamda 
havo muhofazasi bo‘yicha tadbirlar bajarilishi bilan 
izohlaniladi. Atmosfera havosini ifloslantiruvchi bo‘lgan 
sanoat ob’ektlari Toshkent 42.7%, Qashqadaryo 14.6%, 
Buxoro 10.9%, Navoiy 8.1%, Farg‘ona 6.8% 
viloyatlarda jamlangan. Sanoat salohiyati eenergetika, 
qora va rangli metallurgiya, kimyo va neft – kimyo 
sanoati, gaz sanoati, neftni qayti ishlash zavodlari, 
sement va boshqa qurilish materiallari ishlab 
chiqaruvchi korxonalar ob’etalaridan iborat.