202
qaysarlik qiladi, lekin o‘z aytganini bajartiradi. Hamma narsa
uning irodasi va kayfiyatiga bog‘liq, uning yuz ifodasi jonli. U
goho qaysar, intiluvchan va tavakkalchi bo‘lsa, goho e’tiborsiz,
beixtiyor «bajaruvchi» va indamas bo‘lib qoladi. U «buyuk
xayolpa rast», O‘zi ta’sirlangan narsalarni oqizmay-tomizmay
san’atkorona va mahorat bilan so‘zlab bera oladi. Xolerik mijozli
bolani olov bilan qiyoslashingiz mumkin. Hattoki rasm solganda
qizil, to‘q ranglardan ko‘proq foydalanadi
va voqea-hodisa larni
ifodali qilib aks ettiradi.
O‘zi yaxshi ko‘rgan odamlarga nisbatan oqibatli bo‘lib, ular ga
qo‘lidan kelgancha yordam beradi. Ta’lim jarayoni uni biroz qiy-
nasa ham o‘qish zarurligini sezgan holda, bor kuchini ayamay-
di. U kam uxlasada tetik yuradi, ishtaha bilan ovqatlanadi.
Uning fikr-mulohazalari o‘rinli ekani sizni hayratga soladi, bu
tabiiy hol. Uning fikrlash jarayonini ta’riflash va sharhlash qi-
yin bo‘ladi. U kuch ta’siri ostida o‘z tuyg‘ularini, kechinmalarini
va jahlini tizginlay bilmaydi. Lekin biroz vaqt o‘tgach so‘ngan
vulqondek osoyishta bo‘lib qoladi. Uni to‘g‘ri tushunish va sabr-
toqatli bo‘lish kerak. Kuch-g‘ayratini namoyon qilishiga imkoni-
yat yaratish va ma’lum natijaga erishish yo‘lini izlash lozim. Ar-
zimagan narsaga «pov» etib yonadigan bolaga uy ham ko‘cha
ham torlik qiladi unga miriqib o‘ynash, yugurish, o‘mbaloq
oshish uchun sharoit yaratish kerak. Kesatiqqa, masxaraomuz
gaplarga o‘ta sezgir bo‘lib,
salbiy javob qaytaradi, o‘chakishadi.
Sangvinik mijozli bolalar
Bola harakatchan, epchil. Diqqati o‘zgaruvchan, bir narsaga
bir daqidadan ko‘p e’tiborini ushlab tura olmaydi. Uni kichkina
chumchuqqa o‘xshatish mumkin: u hamma joyda bo‘lishga ul-
guradi, hamma narsani bilishga intiladi. Kattalarga uning xatti-
harakati yoqavermaydi. Barcha uni birdek jiddiy emas, e’tiborsiz,
o‘z-o‘zini boshqara olmaydi deydilar-u, baribir yaxshi ko‘radilar,
ko‘rmasalar sog‘inadilar. Chuchuktomoq, tez-tez va oz-ozdan ta-
maddi qiladi. Mevalarga o‘ch, tuzlamalarni jon-jon deb yeydi.
Tez uxlab, erta uyg‘onadi. Uning ichki dunyosi tuyg‘ularga boy,
ammo bu munosabatlarda yaqqol namoyon bo‘lmaydi. Bunday
bolaga ta’sir ko‘rsatish
uchun uning hurmatini, ijobiy munosa-
203
batini qozonish lozim. Kayfiyatining o‘zgaruvchanligini hisob-
ga olib, kun tartibini qiziqarli tashkil qilish kerak. Bunday bo-
la yangi ishga berilib kirishib ketadi, lekin ishdan tez sovushi
mumkin. Darsda parishonxotirligi bilan ajralib turadi. Tevarak-
atrofda ro‘y berayotgan hamma narsa uning diqqatini o‘ziga tor-
tadi. U qobiliyatli, kitob o‘qishni yaxshi ko‘radigan, hamma nar-
saga qizi qadigan bola bo‘lsada, unda yetarlicha matonat yo‘q.
Shoshqaloqligidan yozma ishda ko‘p xato qiladi. Yomon baho ol-
gandan keyin yig‘lab yuborishi mumkin, lekin 5 daqiqadan keyin
uning quvnoqligi tutib, kulib turganini ko‘rasiz. Bu bolalar hech
narsani o‘zlariga qattiq olmaydilar, bergan va’dalarini tez unutib
qo‘yadilar. Biror narsaga qiziqib ketsa, dunyodagi hamma narsani
unutadi va bu qiziqish barqaror xarakter kasb etadi. Bunday bo-
la o‘zining harakatchanligi, quvnoqligi, gapga kirishi, yuz ifoda-
sining jonliligi bilan yoqimlidir. Lekin unga ko‘proq tanbeh be-
rishga to‘g‘ri keladi.
Melanxolik mijozli bolalar
Bu tipdagi bolaning ichki dunyosini sirli olam deyish mum-
kin. Ko‘proq yolg‘izlikni qo‘msab, o‘zini
chetga tortadi, tinch
o‘yinlarni izlaydi. Kayfiyatiga moslashish juda qiyin. Qachon
qarasangiz g‘amgin bo‘lib yuradi, uni kuldirish amri mahol. O‘z
yoshiga nisbatan aqlli ko‘rinadi, uning mantiqan fikr yuritishlari
kishini hayratda qoldiradi. Lekin unda «kichkintoy» odatlarini
ham ko‘rish mumkin, barmoqlarini og‘ziga solishi, tirnoqlarini
tishlashi va boshqalar g‘ashingizga
tegadi-ki, uni ko‘p koyiysiz.
Rasm solish, kitob o‘qish jonu dili, bema’ni hikoyalar, qo‘rqinchli
voqealar, turli ertaklarni yoqtiradi. Ma’qul ko‘rgan odamlari bi-
lan emin-erkin gaplashadi, aksincha uning diliga kalit topish juda
qiyin, u «indamaslar» qatoridan o‘rin olgan. Kam harakat eka-
ni, uyquga kech yotishi, kun bo‘yi yolg‘iz bo‘lib aqliy faoliyat bi-
lan shug‘ullanishi sababli boshi og‘rishi mumkin. Uyqusida be-
zovta bo‘lishi, ishtahasi bo‘g‘ilishi mumkin. Ohista yuradi, qaddi
bukchayadi, tez-tez charchoqni sezadi va yanada odamovi bo‘lib,
o‘zini chetga tortadi. Tabiatan nozik bo‘lib, kasalmand odam-
ga o‘xshaydi. U kattayu kichikka, tengdoshlariga doimo yordam-
ga tayyor.
204
Temperament ustida ishlash odamga o‘z temperamentining
quliga aylanib qolmaslik, balki uni idora qila bilish imkoniyat-
larini beradigan iroda va mustahkam xarakterni tarbiyalash bilan
uzviy ravishda bog‘lanib ketadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
