Toshkent moliya instituti "dinshunoslik" fanidan

Ular (baribir) imon keltirmaslar» 
(Tur, 35-36), deyilgan va Xudoning borligiga 
ishonmaydiganlarga dunyo o‘zidan-o‘zi yaralib qolishi mumkin emasligi aytilgan. 
Aqida ilmida Allohning yagonaligi masalasi ham alohida ahamiyatga molik sifatida 
o‘rganiladi. Bu «tavhid» deyiladi. Tavhid lug‘atda biror narsaga birlik va yagonalikni nisbat 
berishdir. Istilohiy ma’noda Allohga shirk keltirishning turli ko‘rinishlaridan voz kechish, 
Allohning zotida, sifatida, ishlarida, ismlarida, hukmlarida ham sherigi yo‘q deb, e’tiqod qilishga 
aytiladi.
Allohning sherigi yo‘qligi borasida Qur’on oyatlari va hadislarda ko‘plab misollar 
mavjud. Jumladan, 
«Agar ikkisi (Er va osmon)da Allohdan o‘zga ilohlar bo‘lganida, har 

---

ikkisi buzilib ketgan bo‘lur edi. Bas, Arsh egasi bo‘lmish Alloh ular sifatlayotgan 
(sheriklardan) pokdir» 
(Anbiyo, 22), 
«Alloh farzand tutgan emas va U bilan birga biror 
iloh ham bo‘lgan emasdir. Aks holda, har bir iloh o‘zi yaratgan narsa bilan (kibrga) ketib, 
bir-biridan ustun bo‘lib olur edi (natijada Eru osmon buzilib ketgan bo‘lur edi). Alloh ular 
vasf etayotgan narsadan pokdir» 
(Mu’minun, 91) oyatlarini keltirish mumkin. Bu oyatlarda 
Allohning sherigi bo‘lganida koinotdagi nizom buzilib ketishi ko‘rsatilmoqda. Alloh o‘zi 
yaratgan narsalarni o‘zi tadbirini qiladi.
Islom dinida Allohga ishongan kishi uning ismi va sifatlariga ham imon keltirish lozim. 
Qur’nda 
«Allohning chiroyli ismlari bordir. Uni o‘sha (ism)lar bilan atangiz!» 
(A’rof, 180), 
«Uning go‘zal ismlari bordir» 
(Hashr, 24) deyilgan. Bu ism va sifatlar orqali Alloh haqida 
bilimlarga ega bo‘linadi. Barcha ulamolarning fikriga ko‘ra Alloh ismlarini o‘rganishdan maqsad 
Unga loyiq bo‘lmagan sifatlarni bermaslik. SHuningdek, «Allohning to‘qson to‘qqizta ismi bor» 
ekani haqidagi hadisni muhaddislar rivoyat qilganlar.
Olimlardan imom Abu Hanifa o‘zining «al-Fiqh al-akbar» asarida Alloh haqida shunday 
degan: «U o‘zi yaratgan narsalardan birortasiga o‘xshamas. Unga ham biror narsa
o‘xshash emas. O‘zining zotiy va fe’liy sifatlari bilan azaldan bor bo‘lgan va abadiy bor bo‘lur. 
Zotiy sifatlari – hayot, qudrat, ilm, kalom, eshitish, ko‘rish, iroda. Fe’liy sifatlari – xalq etish, 
yasash va boshqa shu mazmunga dalolat qiluvchi sifatlar. U o‘zining barcha ism va sifatlari bilan 
birgalikda doim bo‘lgan va abadiy bo‘lajak. Unga biror ism yoki sifat keyin qo‘shilib qolgan 
emas». 
Boshqa o‘rinda: «Qur’onda O‘zi zikr etganidek, Allohning qo‘li, yuzi, nafsi (O‘zi) bor 
deb bilamiz. Bular Uning sifatlaridan, lekin qanday, qanaqa deyilmas. Hatto, qo‘li-qudrati yoki 
ne’mati ham deb ta’vil etilmas. Aks holda uning bir sifatini yo‘qqa chiqarilgan bo‘lur. Bu esa 
qadariylar va mo‘‘taziliylar so‘zidir. Biz aytamizki, qo‘li o‘ziga xos, kayfiyatsiz sifatdir. 
SHuningdek, Uning g‘azabi va rizosi ham o‘ziga xos kayfiyatsiz sifatlaridandir», deyilgan. 
Islom ta’limotiga ko‘ra, Allohning imsi va sifatlarini boshqa biror maxluqotga o‘xshatish 
mumkin emas. Uning holati, kayfiyati, surati haqida bahs qilinmaydi, ya’ni Alloh ko‘radi, 
eshitadi, biroq biz insonlar va boshqa maxluqotlar kabi emas, balki u haqda bahs qilish bid’at 
hisoblanadi. 
Allohning buyrug‘ini bajarish va qaytariqlaridan qaytish ham imonning bir bo‘lagi. 
CHunonchi islom ta’limotida Allohning buyruqlarini bajarish insonga oxiratda jannatga 
tushishiga olib keladi. Aksincha, uning qaytargan narsalaridan qaytmasa do‘zaxda azoblaydi deb 
bilinadi. 
2.
Musulmon odam farishtalarga ham ishonishi lozim. Farishtani arab tilida malak, 
ko‘pligi maloika deyiladi. Ularga ishonmagan musulmon hisoblanmaydi. Qur’onda,