Б. Сапаров ф а л с а ф а

Умумий алоқадорлик тамойили.
Ранг-баранг дунѐда ҳар бир объект 
кўп сонли хоссаларга эга бўлиб, улар бошқа объектлар билан ўзаро алоқа 
жараѐнида намоѐн бўлади. Бошқача қилиб айтганда, ҳар қандай тузилма 
бошқа тузилмалар билан алоқага киришиш орқали намоѐн бўлади. Шундай 
қилиб, ҳар бир объект ўзга объектлар билан қонуний боғланади ва бу 
объектлар билан ўзаро таъсирга киришиш жараѐнида иштирок этади.
Умумий ўзаро алоқа ва 
ривожланишнинг 
диалектик тамойиллари. 
 

---

68 
Алоқа. 
Фалсафада алоқа деганда макон ѐ вақтда бир-биридан муайян 
масофада узоқликда жойлашган икки ѐки бир неча ҳодиса ѐки объектнинг 
ўзаро алоқа жараѐни тушунилади
. Объектлар дискретлик, шаклланганлик ва 
нисбатан мустақилликдан маҳрум бўлган жойда алоқалар мавжуд бўлиши 
мумкинми? Ўз-ўзидан равшанки, шаклланган, нисбатан мустақил нарсалар 
мавжуд бўлмаган жойда алоқа мавжудлигини тахмин қилиш ҳам мумкин 
эмас. Шу сабабли умумий алоқа категорияси «нарса», «узлуклилик», 
«узлуксизлик», 
«чексизлик», 
«туганмаслик» 
тушунчалари 
билан 
тавсифланади. Ҳозирги илмий билимга таянувчи борлиқнинг фалсафий 
талқини оламнинг универсал яхлитлигини, дунѐнинг бирлигини очиб беради. 
Диалектика категориялари борлиқнинг универсал алоқаларини билиш шакли 
ҳисобланади.
Алоқаларнинг универсаллиги уларнинг типлари ва турларининг ранг-
баранглигида намоѐн бўлади. Алоқаларни таснифлаш турли асосларга кўра 
амалга оширилади. 
Хусусан, бир томонлама ва ўзаро алоқалар, тўғри ва эгри 
алоқалар, бевосита ва билвосита алоқалар, ички ва ташқи 
алоқалар 
фарқланади
. 
Ҳажм жиҳатидан алоқалар 
умумий, алоҳида ва хусусий бўлиши 
мумкин. Мазмун жиҳатидан генетик, функционал, структуравий, 
энергетик, моддий, информацион
ва бошқа алоқалар фарқланади. 
Алоқаларнинг бутун ранг-баранглиги фаннинг қайсидир бир тармоғи 
доирасида тадқиқ этилиши мумкин эмас. Уларнинг муайян турлари махсус 
фанларнинг предмети ҳисобланади. Диалектика борлиқнинг барча 
жараѐнларига хос бўлган умумий, муҳим, универсал алоқаларни ўрганади. 
Фан борлиқнинг универсал қонунларини ташкил этадиган 
ички, зарурий, 
муҳим, барқарор, такрорланувчи 
алоқаларга алоҳида эътибор беради. 
Қонун 
оламдаги нарса ва ҳодисаларнинг муҳим, зарурий, умумий ва такрорланиб 
турувчи боғданишлари, ўзаро алоқалари ва муносабатларининг намоѐн 
бўлишидир. Қонун тушунчаси объектив олам ҳодисаларининг бирлигини, 
алоқадорлигини ва ўзаро боғлиқлигини инсоннинг билишидаги 
босқичлардан биридир. Бу тушунча фан ва фалсафанинг узоқ ривожланиши 
натижасида ишлаб чиқилган. Ҳар қандай қонун объектив хусусиятга эга.