11
Bob 1. Elektron tijorat va biznes faninig ta’rifi, mohiyati va
o’qitish maqsadi va vazifalari
1.1.Elektron biznesning mohiyati
1.2.Elektron tijorat
1.3. Elektron tijoratning paydo bo’lishning shart-sharoitlari
1.4. Elektron tijoratning afzalliklari
1.1.
Elektron biznes mohiyati
Telekommunikatsiyaning rivojlanishi hozirgi kunda butun dunyo
bo'ylab jismoniy shaxslar va kompaniyalar bir-biri
bilan elektron aloqa
kanallari orqali bog'lanishiga olib keldi. Internet yagona axborot muhitni
tashkil qilish vositasi bo'lib, biznesni rivojlanishning yangi bosqichiga
o'tishga imkon berdi. Bir tomondan, u ishlab chiqaruvchilarga har xil
imtiyozlar bilan iste'molchilarning maksimal auditoriyasiga kirish
imkoniyatini taqdim etdi.
Boshqa tomondan, bu xaridorlarga elektron
interfeyslardan foydalanib, o'zlarining buyurtmalarini ishlab chiqarishni
boshqarish tizimiga o'zlari kiritish imkoniyatini berdi. Shunday qilib,
so'nggi yillarda elektron biznes va elektron
tijorat yirik va kichik
firmalar hamda jismoniy shaxslar hayotiga kirib keldi. Elektron tijorat
elektron biznesdan nimasi bilan farq qiladi?
Biznes -
bu mulkdan foydalangan holda, tovarlarni sotishdan,
ishlarni bajarishdan yoki xizmatlar ko'rsatishdan muntazam ravishda
foyda olishga qaratilgan va sub'ektlar tomonidan o'zlarining tavakkallari
va javobgarligi ostida amaldagi qonunchilikka
muvofiq bajariladigan
tadbirkorlik faoliyati.
Elektron biznes (e- biznes)
- bu global axborot tizimlari
imkoniyatlaridan foydalanadigan biznes. Boshqacha qilib aytganda, bu
uning muhim qismi axborot texnologiyalari yordamida amalga
oshiriladigan biznes yuritish shakli. Elektron biznesning asosiy tarkibiy
qismlariga kompaniyani yagona axborot tarmog'i (intranet)
asosida
tashkil etish, yani ichki sohani va tarmoqlar va Internet orqali sheriklar,
etkazib beruvchilar va mijozlar bilan tashqi o'zaro aloqalar (extranet)
kiradi.
XX asrning 60-yillaridan boshlab kompaniyalar faoliyatida
elektron biznes elementlari paydo bo'ldi. Bular avtomatik biznes
tizimlar, masalan:
12
-
Elektron ma'lumotlar almashinuvi (Electronic Data Interchange.
EDI);
-
pul mablag'larini elektron o'tkazish vositalari (Elektron pul
o'tkazmalari, EFT);
-
Korxona
resurslarini
rejalashtirish
(Enterprise
Resource
Planning, ERP) vositalari.
Shunday qilib, elektron biznes – korxonaning xodimlari, turli
korxonalar,
davlat idoralari, fan, madaniyat, ta'lim muassasalari,
notijorat va jamoat tashkilotlari o’rtasida ishlab chiqarish va tashlikiy
munosabatlarning electron biznes-faoliyatning barcha shakllari.
Dastlab
IBM
kompaniyasi
“elektron
biznesni”
tushunchasini savdo belgi sifatida ro'yxatdan o'tkazdi:
Rasm 1. “Electron biznes” savdo markasi
Elektron biznesning asosiy turlariga quyidagilar kiradi:
• savdo maydonchalari (Internet birjalar, kim oshdi savdolari,
tovar va
xizmatlar kataloglari);
xaridlarni elektron boshqarish;
Portallar (korporativ, axborot, tijorat, shaxsiy);
Jamoat global tarmoqlarni tashkil etish, ularga xizmat ko'rsatish
(tarmoq operatorlari tomonidan amalga oshiriladi);
moliyaviy xizmatlar (Internet to'lov tizimlari, valyuta ayirboshlash
shoxobchalari, internet-bank, onlayn savdo);
investitsiya fondlari (birlashtirilgan investitsiya fondlari yoki bufer
fondlari va o'zaro fondlar);
Internet-do'konlar;
Kontent loyihalari (reklama biznesini
yuritish maqsadida tashrif
buyuruvchilarni jalb qilish uchun bepul va ommabop ma'lumotlarga
ega saytlar);
Axborot vositachilari (kataloglar, reytinglar, qidiruv tizimlari);
Internetdagi axborot biznesi (davriy Internet nashriyotlari,
yangiliklar saytlari va boshqalar);
Internet-marketing (qidiruv tizimlarida veb-saytlarni reklama
qilish);
Reklama biznesi;
13
aloqa xizmatlari va muloqot vositalari;
WEB-mastering (veb-saytlarni ishlab chiqish, veb-dasturlash,
veb-dizayn, veb-saytlarni reklama qilish);
MLM yoki tarmoq marketingi (do'kondan tashqari chakana savdo
shakli);
dasturiy ta'minot va raqamli tovarlarni ishlab chiqish;
Xizmat ko'rsatuvchi provayderlarning xizmatlari (tarmoq
provayderlari, xosting provayderlari, domenlar);
xizmatlar ko'rsatish (masofaviy o'qitish,
onlayn kutubxonalar,
elektron sog'liqni saqlash, Internet-konsalting va boshqalar);
Onlayn o’yinlar biznesi (virtual kazinolar, bukmeykerlar,
totalizatorlar, lotereyalar);
mehnat birjalari (bandlik agentliklari);
Hamkor dasturlar (sheriklik dasturlari va boshqalar);
Internet-franchayzing;
Internet-lizing.
Do'stlaringiz bilan baham: 
