Shoyusupova nargiza turgunovna xolmurodov salimbek eshbekovich mehnat sotsiologiya

ish 
bilan bandlik yangi makroiqtisodiy nazariyasiga 
kiradi. Ushbu 
kontseptsiyalar 
ishsizlikka 
uzoq 
davom 
etadigan 
o‘zgarmas 
muvozanatsizlik fenomeni deb qarashni aks ettiradi. Bu kontseptsiyalarda 
ishsizlik ayrim xo‘jalik bozorlarining umumiy muvofiqlashtirilmaganligi 
bilan izohlanadi. Keyns nazariyasidagidek, faqat mehnat bozoridagina 
emas, balki, shuningdek, tovar bozoriga yoyilgan narxlar qat’iyligi va
o‘zgarmasligi muvozanatsizlik modellarining umumiy shart-sharoiti b
o‘ladi. Har ikki bozorda narxlar qaysi darajalarda hosil bo‘lganligiga qarab 
iqtisodiyot quyidagi tartiblardan birida bo‘ladi: keynscha ishsizlik tartibi, 
bostirilgan inflyatsiya tartibi (umumiy ortiqcha talab bilan tasniflanadi), 
klassik ishsizlik tartibi (yuqorida nomi tilga olingan ikki tartib
o‘rtasidagi oraliq tartib deb hisoblanadi va mehnat bozoridagi taklifning 
ortiqchaligi va tovar bozoridagi tovarning ortiqchaligi bilan tasniflanadi), 
chala iste’mol tartibi (tovar bozoridagi talabning etishmasligi va mehnat 
bozoridagi taklifning etishmasligi bilan tasniflanadi), valrascha muvozanat 
(bu to‘rt tartibning tutashgan nuqtasi bo‘ladi: bunda bozorlarning 
birortasida ham na ortiqcha talab, na ortiqcha taklif bo‘lmaydi, bitimlar 
muvozanatli narxlar bo‘yicha amalga oshiriladi).
Shartnomaviy 
ish 
bilan 
bandlik 
nazariyasi 
70-yillarning
o‘rtasida paydo bo‘ldi. Deyarli bir vaqtda ushbu nazariyani D. Gordon, M. 
Beyli va K. Azariadislar oldinga surdilar. Mehnat bozoridagi 

---

76 
subyektlarning tsiklli xatti-harakatini ushbu subyektlar o‘z iqtisodiy 
manfaatlari yo‘lida harakat qiladilar degan fundamental aksioma bilan 
kelishtirishga urinish shartnomaviy nazariyaning boshlan g‘ich negizini 
tashkil etadi. Ushbu nazariya mualliflarining nuqtai nazaridan qaraganda, 
munosabatlarning shartnomaviy tabiatga ega ekanligi mehnat bozoridagi 
subyektlarni, hatto ular yozma shartnoma tuzmagan taqdirlarida ham
o‘zaro bo g‘laydi. SHunchaki ushbu holda shartnoma «implitsitli» bo‘lib 
qoladi, ya’ni ochiq-oydin, yuridik jihatdan rasmiylashtirilgan bo‘lmaydi, 
shunday bo‘lsa-da, uning shartlariga tomonlar rioya etishga intiladilar, 
chunki bu o‘zaro manfaatdorlikka olib boradi.