Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент кимё технология институти

 
Корхона ишлаб чиқариш воситаларидан оптимал фойдаланиш моделлари.
Замонавий саноат корхоналарда ишлаб чиқаришни ташкил этиш учун бир неча 
турдаги асмавзу-ускуналар мавжуд бўлади. Ушбу асмавзу-ускуналарни икки турга бўлиш 
мумкин: 
1) агар воситаларда фақат битта операция бажариш мумкин бўлса, уларни 
ўзаро 
алмашиши мумкин бўлмаган воситалар
деб айтилади. 
2) Агар воситаларда бир неча турдаги операциялар бажарилса, уларни 
ўзаро 
алмашувчи воситалар
дейилади. 
Биринчи турдаги воситаларда деталга кетма-кет ишлов берилади. 
Агар ҳар битта деталга ҳар битта станокда ишлов бериш вақти аниқ бўлса, 
станокларнинг иш вақти фонди ҳамда тайёр маҳсулотлардан олинадиган фойда аниқланса, 
масалани ечишдан мақсад - воситаларни оптимал иш режасини топиш бўлади. Бошқа сўз 
билан айтганда, энг юқори фойда олиш учун, қайси турдаги детални ва қанча ишлаб 
чиқаришнинг оптимал режасини аниқлашдан иборат. 
Қуйидаги белгилашларни киритамиз: 
j
- маҳсулотлар турлари; 
C
j
- 
j
деталнинг бир бирлигидан олинадиган фойда; 
a
ij
- 
i
-турдаги воситадан 
j
-турдаги маҳсулотнинг бир бирлигига ишлов бериш учун 
кетган вақт ҳаражати; 
А
i
- 
i
-турдаги воситанинг иш фақти фонди; 
x
j
- оптимал режада ишлаб чиқариладиган 
j
-турдаги маҳсулотлар сони. 
Масаланинг иқтисодий-математик модели.
Маҳсулотларда олинадиган фойда энг максимал бўлиши керак. 
Чегаравий шартлар: 
1. 
j
-маҳсулотни 
i
-воситада ишлаб чиқарганда, унга кетган вақт ҳаражати 
воситаларнинг иш вақти фондидан ошиб кетмаслиги шарти: 
2) Ўзгарувчиларнинг манфий бўлмаслик шарти: 
. 
Юқорида кўрилган модел корхонада ишлаб чиқариш қувватидан фойдаланишнинг 
оптимал вариантини тўлиқ аниқлаб олмайди. Шунинг учун ишлаб чиқариш дастурини бир 

---

нечта вариантларда, масалан, корхона йиллик режасининг бажарилишини ҳисобга олган 
ҳолда, режа таркибини ўзгартирмай максимал маҳсулот ишлаб чиқариш, маҳсулотни 
унинг тўла ассортименти бўйича ишлаб чиқариш, асмавзу ускуналардан тўла 
фойдаланиш, максимал фойда олиш дастурини бажариш кабиларни ҳисобга олиб 
қараганда корхона ишлаб чиқариш қувватидан оқилона фойдаланган бўлади. 
Саноат корхоналарида баъзан маҳсулот ишлаб чиқариш учун автоматлар, автомат 
линиялар, ёки маълум бир гуруҳдаги воситалар иштирок этиши мумкин. Масалан, детал 
ишлаб чиқаришда бир қанча ўзаро алмашувчи станоклардан фойдаланади. Бу асмавзу-
ускуналарнинг меҳнат унумдорлиги, маҳсулот ишлаб чиқариш учун сарфланадиган вақти, 
таннархи ҳар хил бўлиши мумкин. Шунинг учун бундай вақтда асмавзу ускуналардан 
оптимал фойдаланиб, маҳсулот ишлаб чиқаришни тақсимлаш масаласини математик 
тарзда ифодалаш зарур.