Тошкент кимё – технология институти

4-MA’RUZA 
PLASTMASSADAN OLINGAN BUYUMLARNI EKSPLUATATSION 
HOSSALARI 
Polimerlarning fizikaviy va mexanik xususiyatlari ularning ekspluatatsiya sharoitiga katta 
ta’sir ko‘rsatadi. SHu sababli quyida plastmassalarning issiqlik-fizik va fizik-mexanik hossalari 
qanday aniqlanishiga to‘xtalib o‘tmoqchimiz. Bu ko‘rsatkichlar ularning ishlab chiqarishda standart 
belgilar bilan baxolanadi. 
1. Plastmassalarning issiqlik-fizik hossalari
Issiqlikka chidamlilik deganda polimer materiallarning yuk ta’sirida o‘zining mexanik puxtaligini yo‘qotadigan eng yuqori harorat tushuniladi. 
Bunda ularning strukturasida hech qanday kimyoviy o‘zgarish ro‘y bermaydi. 
Polimer materiallarning qanday harorat chegarasida ishlay olish qobiliyatini aniqlash ularning 
issiqlik-fizik hossalari ichida muhim o‘rin to‘tadi. Polimer materiallarning haroratga bog'liq hossalari 
katta amaliy ahamiyatga ega bo‘lgani uchun ularni aniqlash yo‘llari mukammal o‘rganilgan va 
buning uchun zamonaviy asboblar mavjud.
Polimer materiallarning issiqlikka chidamliligi, material turiga qarab, har xil usullar bilan 
aniqlanadi. Masalan, Martens usuli bilan reaktoplastlarni (qattiq va issiqlikka chidamliligi), eguvchi 
kuch orqali issiqlikka chidamliligi aniqlanadi. Vika usuli bilan konstruksion termoplastlarga 
botiruvchi
kuch ta’sirida bu ko‘rsatkich aniqlanadi.
2. Plastmassalarning fizik-mexanik hossalari
Plastmassalarning hajmiy og'irligi bo‘lishiga qaramay ular ma’lum mustahkamlikka ega. Plastmassalarni ishlatish paytida ularga turli xil kuchlar 
(nagruzka) ta’sir qilishi mumkin. Bu vaqtda buyumda har xil deformatsiyalar (cho‘zilish, egilish, siqilish) paydo bo‘ladi. SHuning uchun 
plastmassadan tayyorlangan buyumlar bunday deformatsiyalarni vujudga keltiruvchi kuchlarga bardosh berish yoki bera olmasligini bilish 
muhimdir.
Plastmassalarning mexanik hossalari ularni zo‘riqish ostida sinash orqali topiladi.
Plastmassa namunalarining mexanik hossalarini ikki yo‘nalish bo‘yicha olib borish mumkin: 
a) qisqa muddatli nagruzka ostida mustahkamlikka sinash; 
b) qisqa muddatli nagruzka ostida deformatsiyalanishga sinash; 
Plastmassalarning fizik-mexanik hossalariga quyidagilar kiradi: