Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №20 (том 5)

ФИО авторов: 
Ne’matillayev Sh.Q., Jabborov N.S.
O‘zbekiston Respublikasi Jamoat
xavfsizligi universiteti 
Название публикации:
«JАDIDLAR TA’LIM-TARBIYASIDAGI ILMIY- 
NAZARIY ASOSLARI» 
Turkistondagi jadidchilik harakati o‘zining chuqur mahalliy ildizlariga ega. 
Turkiston 
xalqlarining 
ijtimoiy-siyosiy 
hayotda 
jahon 
xalqlaridan 
ortda 
qolayotganligini XIX asrning ikkinchi yarmida yashab o‘tgan ilg‘or fikrli ziyolilar o‘z 
vaqtida anglab yetgan edilar. Ular bu qoloqlik iskanjasidan qutilishning yagona yo‘li 
deb ilm-ma’rifatni tanladilar.
Shuningdek, ilg‘or ma’rifatparvar Sattorxon Abdug‘afforov ham o‘zining bu 
sohadagi fikrlarini “Turkiston viloyatining gaziti”da quyidagicha ifodalagan edi: 
“...Bizlar, tavorix kitoblaridin ko‘ramizkim, har bir xalq o‘zlariga yaqin 
hamsoyalarining har nav’ ilmlarini har vaqt o‘rganib va ham o‘zlariga yaqin mamlakat 
xalqiga o‘rgatib kelganlar...bizlarga uyat va aybdurkim, bizlarning burung‘i 
olimlarimiz ilm bobida baland darajada turub, hatto boshqalarg‘a ta’lim berib turgon 
bo‘lsalar, bizlar hama xalqdin ul bobda pastlik maqomida qolsoq”[1]. 
Ilm taraqqiyotning negizi ekanligini anglab yetgan ilg‘or ziyolilar avvalo 
qoloqlikdan qutilishning asosiy sharti deb, ma’rifatni tanladilar. Shu maqsad yo‘lida 
XIX asrning so‘nggi choragida Turkistonda dastlabki yangi usul maktablari ochildi. 
Turkistondagi jadidchilik harakatining atoqli namoyandalaridan farg‘onalik 
Is’hoqxon Ibrat Qo‘qonda madrasani tamomlagach, 1886 yilda To‘raqo‘rg‘onda 
maktab ochadi lekin u tez orada yopiladi[2]. Shundan so‘ng Ibrat 1887 yildan 1895 
yilgacha Osiyo va Yevropaning ko‘plab mamlakatlarida bo‘ladi. O‘ndan ortiq chet 
tillarini o‘rganadi, G‘arb ilm-fani va texnikasi yutuqlari bilan tanishadi[3]. Safardan 
qaytgach esa o‘z yurti taraqqiyoti uchun izchil amaliyotga kirishib, jadidchilik 
harakatining faollaridan biriga aylanadi.