Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №20 (том 5)

СПИСОК ИСПОЛЬЗОВАННОЙ ЛИТЕРАТУРЫ: 
1.
Борисова E.H. Деловая письменность XVI-XVIIIBB. как источник 
изучения говоров Смоленщины // Вопросы теории и методики изучения 
русского языка. Уч. зап. Смоленского гос. пед. ин-та. Вып. ХХП. - 
Смоленск. 1970. - С. 138-158. 
2.
Васченко В. Библиография по русской антропонимике (работы, изданные 
за рубежом с 1860 по 1969г.) // Восточнославянская ономастика. Сб. статей 
/ Отв. ред. A.B. Суперанская. -М.: Наука, 1972. С.357-363. 
3.
Ганжина И.М. Тверская антропонимия ХУХв. в социально-историческом 
и лингвистическом аспектах: На материале Тверских писцовых книг: 
Автор? дис. . канд. филол. наук. -Тверь. 1992. 22с 

---

779 
4.
Данилина Н.В. Нижегородская антропонимия XIV-XVII вв. (на материале 
памятников деловой письменности): Автореф. дис. канд. филол. наук. 
Горький, 1986.-24с. 
5.
Никонов В.А. До фамилий // Антропонимика. Сб. статей / Ред. 
В.А.Никонов и А.В.Суперанская. М.: Наука, 1970. - С.83-93. 

---

780 
ФИО авторов:
Marjona Tolibova Tolibovna 
Jizzax Davlat Pedagogika Instituti
Pedagogika va psixologiya fakulteti 
2-bosqich talabasi 
Egamnazarov Murod
JDPI umumiy psixologiya kafedrasi 
o'qituvchisi 
Название публикации:
«SHAXSLARARO MULOQOTDA NIZOLAR VA 
ULARNING PAYDO BO’LISH EHTIMOLI» 
Annotatsiya:
Mazkur maqolada shaxslararo muloqot, shaxslararo muloqotda 
uchraydigan nizolar, ularning paydo bo’lish ehtimoli va bartaraf etish imkoniyatlari 
va usullari muhokama etiladi. 
Kalit so’zlar: 
Muloqot, pedagogik muloqot, muomala texnikasi, shaxslararo 
muloqot, nizo, ziddiyat, konstruktiv va destruktiv nizo, hissiy holat. 
Har qanday faoliyat odamlarning bir-birlari bilan til topishishni, bir-birlariga turli xil 
ma’lumotlar uzatishni, fikrlar almashinuvi kabi murakkab hamkorlikni talab qiladi. 
Shuning uchun ham har bir shaxsning jamiyatda tutgan o’rni, ishlarining 
muvaffaqiyati, obro’si uning muloqotga kirishish qobiliyati bilan bog’liq. Muloqot 
insonning jamiyatda yashash, o’zini shaxs deb hisoblash bilan bog’liq ehtiyojini 
qondiradi va bu jarayon har bir inson uchun katta ahamiyat ega hisoblanadi. 
Muloqot – birgalikdagi ehtiyojlardan kelib chiqadigan turli faolliklari mobaynida 
bir-birlari bilan o’zaro munosabatga kirishish jarayonidir. Muloqot mavzusi va 
yo’nalishlariga ko’ra, uning ijtimoiy yo’naltirilgan(keng jamoatchilikka qaratilgan va 
jamiyat manfaatlaridan kelib chiqadigan muloqot), guruhdagi predmetga 
yo’naltirilgan(aniq topshiriqni bajarish jarayonida guruh a’zolarining muloqoti), 
shaxsiy muloqot, pedagogik muloqot(pedagogik jarayonda ishtirok etuvchilar 
o’rtasida amalga oshiriladigan murakkab o’zaro ta’sir jarayoni) turlari farqlanadi. 

---

781 
Har bir muloqot turining o’z qonun qoidalari, ta’sir usullari va yo’l yo’riqlari borki, 
ularni bilish har bir kishi, ayniqsa odamlar bilan doimiy muloqotda bo’ladiganlarning 
burchidir. Muomala texnikasi – uning samarasini ta’minlovchi psixologik 
omillar(kommunikativlik malakalari va ko’nikmalari), vositalar(nutq: verbal, 
noverbal), usullar(hissiy-emotsional, psixologik-xarakterologik) tushuniladi. 
Ijtimoiy hayotda, shaxslararo munosabatlarda ayrim alohida nizolar, o’zaro 
kelishmovchiliklarning bo’lib turishi muqarrar. 
Nizo yoki ziddiyat – bu ayrim alohida olingan shaxs ongida yoki shaxslararo 
muloqot jarayonida biror muammo, masala va qarashlar borasida bir-biriga to’g’ri 
kelmaydigan, qarama-qarshi fikr, pozitsiyalarning to’qnashuvi oqibatida paydo 
bo’lgan salbiy hissiyotlarga to’la munosabatlar marmini bildiruvchi ijtimoiy 
psixologik hodisadir. 
Konflikt keltirib chiqaradigan omillar, sabablar nihoyatda ko’p va ularni 5 asosiy 
guruhga bo’lib o’rganish mumkin: 
1.
Informatsion-axborot omillar: Har kim fikrlash, so’z va e’tiqod erkinligi 
huquqiga ega. Har kim o’zi istagan axborotni izlash, olish va uni tarqatish 
huquqiga ega
69
. Ammo, muloqot jarayonida sheriklarga noto’g’ri tarzda yetib 
keladigan naniq faktlar, mish-mishlar, shubhalar, to’la aniqlik kiritilmagan 
ataylab yoki bilmay turib deyarli xufyona tarzda yetkazilayotgan ma’lumotlar, 
axborot manbaiga nisbatan ishonchning yo’qligi; ayrim voqea va hodisalarga 
aloqador bo’lgan tortishuv va kelishmovchiliklarga sabab bo’lgan chaqiriqlar 
va boshqalar ham shaxslararo yoki guruhlararo ziddiyatlarning omili bo’lishi 
mumkin.
2.
Jamiyat miqyosidagi ayrim tizimlarning faoliyatiga bog’liq omillar: 
mulkchilikka oid muammolar, ishtimoiy maqom talashish, hokimiyat 
yo’nalishidagi amal va hisobotlarga oid janjallar, rag’batlantirish va jazolash, 
69
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining VII bob, 29-moddasi. 

---

782 
uy-joy mulk tortishuvlari, xizmat va foydalar taqsimoti jarayonida 
kuzatiladigan nizolar; 
3.
Qadriyatlarga aloqador omillar: jamoaviy va shaxsiy e’tiqod, ishonmagan va 
ishongan qadriyatlarimiz va ularning xulqda namoyon bo’lishi, mafkuraviy, 
madaniy, diniy, axloqqa oid siyosiy, professional qadriyatlar va ehtiyojlar 
borasida kelib chiqishi mumkin bo’lgan nizolar; 
4.
Munosabatlar omili: bunday omillar bevosita o’zaro aloqalar va muloqotdan 
insonning qoniqishi yoki, noma’qul deb e’tirof etishidan kelib chiqadi. 
Shaxslararo o’zaro munosabatlarda ko’proq bir shaxsning kutishlariga boshqa 
bir insonning yoki odamlarning muomalasi mos kelmaasligi holatlarida shaxsiy 
nizolar kelib chiqadi va bu jarayonda shaxsning hayotiy tajribasi, 
ma’lumotliligi darajasi, professional mahoratiga bog’liq ravishda turli 
ko’rinishlarda o’z yechimini topadi; 
5.
Xulq-atvor bilan bog’liq omillar: manfaatlar, qiziqishlar, o’ziga bo’lgan 
bahoga zid keladigan yoki xavf xatar tug’diruvchi vaziyat paydo bo’lishi 
bo’lib, ikkinchi tomonning xudbinligi, adolatsizligi yoki mas’uliyatsizligi 
oqibatida kelib chiqadi.
Olimlarning fikricha, ziddiyat yoki nizolarning nafaqat salbiy, balki ijobiy 
tomonlari ham bi’lishi mumkin. Masalan, G.Andreeva ayrim ziddiyatlarning 
konstruktiv va destruktiv oqibatlari haqida fikr bildiradi. Tanbehga asoslangan 
shaxslararo ziddiyat shaxsni o’z ustida muttasil ishlashga, o’z xulqini o’zi 
tuzatishiga sabab bo’ladi. Bunday nizolar oqibatiga ko’ra konstruktiv deb 
ataladi. Destruktiv nizoning oqibatida esa ko’pincha salbiy bo’lib, u 
shaxslararo antogonizmni keltirib chiqaradi. Er va xotin yohud qaynona va 
kelin o’rtasidagi nizo oila ajrimiga sabab bo’lishi va bir butun oila buzilib 
ketishi mumkin. 
Har qanday muammoning sababi bo’lgani singari yechimi ham mavjud 
bo’ladi. Nizolarni bartaraf etish imkoniyatlari va usullariga quyidagilarni 
tavsiya etish mumkin: 

---

783