Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №20 (том 5)

V
ko‘pligi aniqlangan bo‘lsin: 
 
n
i
V
V
i
,
1
,


(1)
(1) ifodani buzuvchi ta’siri oqibatlari vektori ko‘rinishida taqdim etish mumkin:


,
...,
,
,
2
1
n
i
V
V
V
V

(2) 

---

51 
bu yerda 
V
i 
 
- buzuvchi ta’siri ma’lum oqibatlari. 
Buzuvchi ta’siri oqibatlari vektori (tahliliy baholashlari natijasida) quyidagi 
mosliklarga qo‘yilishi mumkin: 
a) xavflilik vektori


,
...,
,
,
2
1
n
i
Р
Р
Р
Р

(3)
bu yerda 
P
i
– boshqa buzuvchi ta’siri oqibatlariga nisbatan 
P
i
buzuvchi ta’siri
oqibatlarini paydo bo‘lish ehtimolligi qiymati: 



n
i
i
P
1
;
1
(4) 
b) zarar vektori


,
...,
,
,
2
1
n
у
у
у
Y

(5) 
bu yerda 
y
i
- 
P
i
buzuvchi ta’siri oqibatlari paydo bo‘lganida YTMUTga yetkazilishi 
mumkin bo‘lgan zarar qiymati, u qiymat odatda 100 balli shkalada belgilanadigan 
ballarda baholanishi mumkin. 
U holda himoya vositalarisiz 
R
umumiy xavfni (barcha bo‘lishi mumkin 
buzuvchi ta’siri oqibatlaridan) baholash
R 
xavflilik vektori va 
Y
zarar vektorining 
skalyar ko‘paytmasi sifatida 100 balli shkala bo‘yicha aniqlanadi: 


.
,
1
i
n
i
i
y
P
Y
P
R




 
(6) 
Har bir buzuvchi ta’siri oqibati bo‘yicha 
i
i
i
y
P
R

individual xavflarni 
hisoblash, ulardan himoyalash YTMUTda tashkil etilishi kerak bo‘ladigan eng xavfli 
buzuvchi ta’siri oqibatlarini aniqlashga imkon beradi.
YTMUTda himoyalash vositalari ishlatilganida quyidagilarni kiritish mumkin: 
a) himoya choralari natijaviyligi vektori: 


,
...,
,
,
2
1
m
i
W
W
W
W

(7) 
bu yerda 



i
K
j
j
i
W
W
1
- paydo bo‘lishi natijasida zarar yetkazadigan buzuvchi ta’siri 
V
i
oqibatlarining paydo bo‘lishi ehtimolliklarining kamayish koeffitsienti;

---

52 
W
j 
- j
-nchi himoyalash vositasi ishlatilganida paydo bo‘lishi natijasida zarar 
yetkazadigan yoki buzuvchi ta’siri 
V
i
oqibatlarining paydo bo‘lishi ehtimolliklarining 
kamayishi koeffitsienti;
K
i
- buzuvchi ta’siri 
V
i
oqibatlariga nisbatan ma’lumot uzatish tarmog‘iga 
kiritiladigan umumiy himoyalash vositalari soni; 
b) ishlatiladigan himoyalash vositalari narxlari vektori: 


,
Z
...,
,
,
2
1
m
i
Z
Z
Z

(8) 
bu yerda 
Z
i
-

himoyalash vositalarining narxi. 
U holda himoyalash vositalari kiritilganidan keyin 
R
qol
 
qoldiq xavfni baholashni 
R 
xavflilik vektori, 
Y
zarar vektori va 
W
himoyalash choralari natijaviyligi 
vektorlarining skalyar ko‘paytmasi sifatida aniqlash mumkin
:



i
R
W
у
P
R
m
i
qol
m
i
i
i
i
qol






1
1
,

(9)
 
bu yerda 
R
qol
 
i
- 
buzuvchi ta’siri
YTMUTni AXTning barcha zaif joylari va potensial tahdidlar birligini tahlili 
natijasida YTMUTni AXTning qaysi ob’ektlari, komponentlari (elementlari) kamroq 
muhofaza qilinganligi va ulardan buzuvchi foydalanishi imkoniyatlari haqida 
yetarlicha to‘la tushuncha (tasavvur) olish mumkin. 
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati 
1. Djuraev R.X., Djabbarov Sh.Yu., Umirzakov B.M. Texnologii peredachi 
dannix. Uchebnoe posobie. 2008
2. S.K. G‘aniev, A.A. G‘aniev, D.Yu. Irgasheva. Ma’lumotlar bazasi xavfsizligi. 
– T.: ”Fan va texnologiya”, 2016, 228 bet.
3. R.X. Djuraev, Sh.Yu. Djabbarov, B.M. Umirzakov “Setevaya bezopasnost”. 
Uchebnik. – T.: “Aloqachi”, 2019, 308 s 

---

53