Kapital qo‘yilmalarni samaradorligini oshirish
Kapital qo‘yilmalarni samaradorligini oshirish vazifasini bajarish uchun har bir sarflangan so‘m uchun
mahsulot ishlab chiqarishning o‘sishini oshirishga erishish va uning keng miqyosda tashkiliy-texnik
tadbirlarni amalga oshirish lozim: ularga
•
alohida tarmoqlarga va korxonalarga kapital qo‘yilmalarning yo‘nalishini iqtisodiy asoslash;
•
o‘zining texnik darajasi bo‘yicha mahalliy va xorij fani va texnikasining yangi yutuqlariga
javob beradigan va mehnat unumdorligini o‘sishini, mahsulot tannarxini pasaytirishni va ishlab
chiqarishning foydaliligini o‘stirishni ta'minlaydigan qurilishlarni va loyihalarning sifatini oshirish;
•
qurilishlarni va ishlab chiqarish quvvatlarini ishga tushirishni tezlashtirish, loyiha-smeta
hujjatlari va moddiy-texnik resurslar va ishlab chiqarishni tashkil qilishni ta'minlash.
Korxonalarda kapital qo‘yilmalarni rejalashtirish uning iqtisodiy rivojlanish rejasining ajralmas
qismi bo‘lib, korxonaning ishlab chiqarishini va uni ishlab chiqarish salohiyatini takomillashtirish asosi
bo‘lib xizmat qiladi.
Rejalashtirish kapital qurilishni uzluksizligini ta'minlaydi va ularni amalga oshirishni o‘z vaqtida
tayyorlashga imkon yaratadi.
Kapital mablag‘lardan foydalanishda tarkibiy o‘zgarishlar yuz bermoqda. Buni barcha kapital
qo‘yilmalarining ikki muhim soha bo‘yicha taqsimlanishida kuzatish mumkin. Ya'ni sarflanayotgan kapital
qo‘yilmalarining 56% ishlab chiqarish ob'ektlariga va 44% noishlab chiqarish yohud xizmat ko‘rsatish
tarmoqlariga sarflanmoqda. Agrosanoat, oziq-ovqat majmualaridan tashqari moddiy ishlab chiqarish
sohalariga kapital mablag‘larni yo‘naltirish sur'atlari birmuncha pasayib, uning yo‘nalishi yanada ijtimoiy
tus olmoqda.
Barcha kapital qo‘yilmalarning asosiy qismi- 60% dan ziyodrog‘i qurilish-montaj ishlariga sarf
bo‘lmoqda. Uning qariyib chorak qismi, ya'ni 24% asbob-uskunalar va jihozlarga, mavjud inventarlarni
ta'mirlashga va qolgan 15% boshqa turli xil jarayonlarga ketmoqda.
Ishlab chiqarish ob'ektlari bo‘yicha davlat kapital mablag‘lari sarfining takror ishlab chiqarish
tuzilishini olib qaraydigan bo‘lsak, shu narsa ayon bo‘ldiki, bu maqsadga yo‘naltirilayotgan barcha kapital
qo‘yilmalarining yarmidan ko‘prog‘i ishlab turgan korxonalarni texnik jihatdan qayta qurollantirish va
ularni rekonstruksiya qilishga ketmoqda.
Kapital qo‘yilmalarni to‘g‘ri rejalashtirish uchun va qurilish ishlab chiqarishini to‘g‘ri tashkil qilish
uchun mahalliy tashabbusni kengaytirish lozim. Rejalashtirish kapital qurilish muntazamligini ta'minlashi
va qurilishlarning o‘z vaqtida tugatilishiga sharoit yaratishi lozim. Qurilish nisbatan ishlab chiqarish davrini
qayta muddat talab qilishi bilan ajralib turadi, shuning uchun ham tayyorgarlik davri uzoq vaqtni o‘z ichiga
oladi.
Kapital mablag‘larni o‘zlashtirish bo‘yicha rejalarning yo‘qligi qurilish va rekonstruksiya qilish
ishlarini qimmatlashtiradi. Shuning uchun kapital qo‘yilmalari joriy rejalashtirish va qurilish-montaj
ishlarining asosi bo‘lgan istiqbol rejalarini ishlash muhim hisoblanadi. Istiqbol rejalardan kelib chiqib,
ishlarni yillar bo‘yicha, yangi talablar asosida taqsimlash uchun aniqlashtirilgan rejalar va dasturlar
ishlanadi. Kapital qo‘yilmalar bo‘yicha reja topshiriqlari muayyan tarmoqlar, iqtisodiy mintaqalar va
korxonalar bo‘yicha sanoat ishlab chiqarishlarida mo‘ljallangan o‘sishni ta'minlovchi yangi ishlab chiqarish
quvvatlarini o‘z vaqtida ishga tushirishni ta'minlaydi.
Shuning uchun ham sanoatdagi kapital qo‘yilmalar rejasi sanoat ishlab chiqarishining ishlab chiqarish
dasturi bilan bog‘liq ravishda tuziladi. Shu bilan birga kapital qo‘yilmalar rejasi boshqa rejalar bilan
muvofiqlashtirib tuziladi, bu esa o‘z navbatida kapital qurilishlarni o‘z vaqtida moddiy va moliyaviy
resurslar bilan ta'minlash imkoniyatini beradi.
Kapital qo‘yilmalarni tarmoqlar bo‘yicha taqsimlash yoki sanoatda kapital qo‘yilmalarning
tarmoqlararo tarkibi o‘sha davrning xo‘jalik- siyosiy vazifalari bilan belgilanadi. Sanoatning ayrim
tarmoqlariga kapital qo‘yilmalar rejali miqdorini to‘g‘ri belgilash uchun ishlab chiqarish quvvatlarining
rejali muvozanatlari tuziladi. Shu bilan bog‘liq kapital qo‘yilmalarni tarmoqlar bo‘yicha taqsimlash ishlab
chiqarish va kapital qurilishning rejalarini muvozanatli bog‘lash asosida hamda o‘zaro bog‘liq tarmoqlarni
muvozanatlash orqali aniqlashtiriladi.
Sanoatning alohida tarmoqlariga kapital qo‘yilmalarini rejali miqdorini to‘g‘ri belgilash uchun,
ishlab chiqarish quvvatlarini rejali muvozanatlari ishlanadi. Ushbu muvozanatlarda reja davri boshiga
mavjud ishlab chiqarish quvvatlari aniqlanadi hamda mo‘ljallangan miqdorda mahsulot ishlab chiqarish
uchun zarur bo‘ladigan quvvatlar aniqlanadi. Chuqur tahlillardan so‘ng mavjud quvvatlardan ishlab
chiqarish miqdorini ko‘paytirish va qayta qurish yoki yangi korxonalarni qurish yo‘li bilan ishlab chiqarish
quvvatlarini qo‘shimcha o‘stirish zarurati belgilanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
