Мавзу: Фалсафа фанининг предмети, ма=сади, вазифалари ва муаммолари

Kamoliddin Behzod
«SHarq Rafaeli»
nomini oldi. Navoiy zamonasida barcha Hirot ahli, kasbi-koridan qat’i nazar, biror
san’at turidan habardor edi. Nafis majlislarda yangi asar muhokamasi nihoyatda
nozik didlilik bilan o‘tgan. Zayniddin Vosifiy o‘zining «Badoe’ ul-vaqoe’» asarida
ana shunday nafis majlislardan birini keltiradi. Unda Behzod keyinchalik chizgan
Alisher Navoiy suratining muhokamasi tasvirlanadi. Muhokamada Navoiy portreti
fonidagi bog‘, qushlar va boshqa narsalarning tabiiy chiqqanligi, surat ulkan iste’dod
mahsuli ekani o‘sha davrga xos nazokat bilan aytiladi..
Olmon mumtoz estetikasining o‘ziga xos xususiyatlari (Kant, SHiller,
SHelling, Xegel).
Insoniyat tafakkuri tarixida olmon mumtoz nafosatshunosligi
nihoyatda yuksak darajaga ega ekanligi bilan ajralib turadi. Lekin bu darajaga
etguncha Ovrupo nafosat ilmi uzoq tarixiy yo‘lni bosib o‘tadi. O‘rta asrlarda cherkov
hukmronligi tafakkur erkinligini bo‘g‘ib tashladi, natijada Ovrupo zulmat uyqusiga
cho‘mdi. Nihoyat musulmon Ispaniyasi orqali XI-XIII asrlarda musulmon olami
erishgan ma’naviy yuksaklik, arab va suryoniy tillariga tarjima qilingan qadimgi
yunon mutaffakkirlarining asarlari Ovrupoga kirib keldi. CHunonchi, qadimgi
nafosatshunoslik durdonasi bo‘lmish Arastuning «SHe’riyat san’ati» («Poetika»)
asari XIII asrda arab tilidan lotinchaga tarjima qilinib, keng tarqaldi. Oradan ikki yuz
yildan ortiq vaqt o‘tgandan keyingina u yunonchadan lotinchaga o‘girildi.
Olmon mumtoz estetikasi ibtidosida buyuk faylasuf
Immanuil Kant
(1724-
1804) turadi. U «Go‘zallik va ulug‘vorlik tuyg‘ulari ustidan kuzatishlar» (1764), «Sof
aqlning tanqidi» (1781), «Amaliy aqlning tanqidi» (1788), «Muhokama
qobiliyatining tanqidi» (1796) asarlarida nafosatshunoslik muammolariga mahsus
to‘xtaladi.
Kantning fikriga ko‘ra, go‘zallik hissiyot manfaatsiz, beg‘araz, narsa-hodisaga
bevosita maftunlikka borib taqaladi. Maftunlikning, muhabbatning ob’ekti esa
shakldan boshqa narsa emas. Kant go‘zallikning quyidagi to‘rtta belgisini alohida
ko‘rsatib o‘tadi:
Birinchi belgisi - 
go‘zallik manfaatsiz maftunlikning, muhabbatning ob’ekti. 
Ikkinchi belgisi – 
go‘zallik tushunchalar yordamisiz, ya’ni, aql kategoriyasiz,
bizga umumiy maftunlikning narsa hodisasi sifatida namoyon bo‘ladi.
Estetik
muhokama hech qachon mantiqiy asoslanishi mumkin emas. 
Uchinchi belgisi –
go‘zallik maqsadga muvofiqlik shakliga egaligi, ya’ni
qandaydir aniq maqsad haqida tasavvur hosil qilmasdan turib, narsa-hodisadagi
maqsadga muvofiqlikni idrok etish mumkinligi bilan ajralib turadi. 
Demak, go‘zallik-
narsa-hodisaning maqsadga muvofiqlik shakli, zero u maqsad haqida tasavvurga ega
bo‘lmasdan turib, idrok etiladi.
To‘rtinchi belgisi
 - go‘zallik bizga tushunchasiz, zaruriy maftunlikning ob’ekti
narsa-hodisasi sifatida yoqimlidir
. 

---

SHunday qilib, go‘zallik hammaga hech qanday manfaatsiz, shundayligicha,
o‘zining sof shakli bilan yoqishi zarur bo‘lgan narsa-hodisadir.
Bu davrning eng zabardast va o‘ziga xos nafosatshunoslaridan biri buyuk
olmon shoiri va dramaturgi