Pirometallurgiya jarayonlari nazariyasi

Metallning shlak bilan mexanik isrofini kamaytirish yo‘llari 
1. Shlak eritmasining yopishqoqligini kamaytirish
. Buning uchun
bir va ikki valentli metall oksidlarini qo‘shish zarur (masalan, Na
2
O, CaO). Chunki 
bu oksidlar yopishqoqlikning ko‘payishiga sabab bo‘lib turgan Si – O 
komplekslarining mustahkam atom kristall panjarasini buzib, kvarsni o‘zlariga 
bog‘lab olishadi va metall silikatlarini hosil qilishadi. Natijada yopishqoqlikning 
kamayishiga erishiladi.
2. Metall va shlak zichliklari farqini oshirish.
Bunda metall yoki 
shteynning zichligini oshirish va shlakning zichligini kamaytirish kerak. Buning 
uchun shteyn zichligini oshirish maqsadida og‘ir metallar qo‘shish, shlak zichligini 
kamaytirish uchun esa yengil metallar oksidlaridan qo‘shish mumkin.
3. Metallurgik pechdagi shlak qatlamining balandligini iloji boricha 
kamaytirish.
Ko‘pincha metall eritishda shlak qatlami balandligini 10 sm lar 
atrofida ushlab turishga harakat qilinadi. Shlak qatlamini kamaytirish uchun uni 
vaqti-vaqti bilan quyib turiladi. 
 
4. O‘lchami kichik bo‘lgan metall tomchilarini iloji boricha 
kattalashtirish.
Bu jarayon koalissensiya deb ataladi. Agar mayda tomchilar 
birlashib yirikroq tomchilarni hosil qilsa ularning cho‘kish tezligi oshib metall 
fazasiga o‘tishi tezlashadi. Bu esa eritmadagi fazalararo sirt tarangligiga bog‘liqdir. 
Sirt tarangligi qancha yuqori bo‘lsa koalissensiya shuncha tezlashadi. Sirt 
tarangligini oshirish uchun esa eritmaga aktiv kationitlar qo‘shish zarur. Chunki bu 
kationitlar Si – O komplekslari hosil bo‘lishiga to‘sqinlik qilib, sirt tarangligini 
kamaytirib turgan omillarni qisman bartaraf etishga yordam beradi. Bundan 
tashqari haroratning oshishi ham sirt tarangligining ortishiga sabab bo‘ladi.

---

210
Shunday 
qilib, 
sistemada 
fazalararo 
taranglikning 
oshishi 
shteyn 
tomchilarining kattalashishiga olib keladi. Tomchilar o‘lchamlarining kattalashish 
kinetikasiga ta’sir qiluvchi boshqa omil – shteynni shlak bilan majburiy turbulent 
aralashtirishdir. Tajriba shuni ko‘rsatdiki, uch daqiqali aralashtirish eng mayda 
tomchilarning miqdorini ikki marta kamayishiga olib keldi. Shlakda har qanday 
o‘lchamga ega bo‘lgan zarrachalarning borligi, ularning har xil tezlik bilan 
siljishiga olib keladi va to‘qnashish imkoniyatini oshirib boradi. Bundan tashqari, 
bu jarayonning oqilona o‘tishiga metallurgik agregatning tiklovchi gaz atmosferasi 
ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Tiklovchi atmosfera magnetitni kamaytirib, ikkilamchi 
elektrik qatlamning tuzilishiga ancha o‘zgartirish kiritadi. Fazalararo tortilishning 
ko‘payishi (yopishqoqlikning ko‘payishiga qaramasdan), mayda zarrachalarning 
koalissensiyasiga yaxshi ko‘maklashadi va buning natijasida metallarning mexanik 
isrofi kamayadi.