Pirometallurgiya jarayonlari nazariyasi

elektrokimyoviy sarflanish 
deb nomlanadi.
Mexanik isrof 
fazalarning chala bo‘linishida va suyuq shteyn yoki metallning 
mayda zarrachalarini shlakda aralashib qolishi tufayli sodir bo‘ladi. Bu holat 
metallurgik pechga shixta yuklanganda u shlakning ustki qismiga tushib, unda erib, 
kerakli komponent shlak qatlamidan metall yoki shteyn qatlamiga sizib o‘tishga 
ulgurmay qoladi va natijada pechdan shlak chiqarilganda u bilan birga chiqib 
ketadi.
Metallning shlak bilan isrofiga katta ta’sir qiluvchi omillar – bu harorat, bosim 

---

208
va ayniqsa, pechning atmosferasidir. Agar jarayon neytral yoki tiklovchi 
atmosferada o‘tsa (kislorodning past parsial bosim sharoitlarida), mexanik isrof 
umumiy isrof balansining asosiy qismini tashkil qiladi. Aksincha, agar pechning 
atmosferasi oksidlantiruvchi bo‘lsa, unda asosan elektrokimyoviy isrof ko‘proq 
uchraydi.
Metall olishda turli kimyoviy reaksiyalar oqib o‘tadi. O‘shalardan biri 
temirning ikki valentli holatdan uch valentli holatga o‘tishidir. Agar bunday 
reaksiya sodir bo‘lsa, sistemada magnetit paydo bo‘ladi va u esa eritmaning barcha 
xususiyatlarini yomon tomonga o‘zgartirib, jarayonni buzishi mumkin. 
Reaksiyaning umumiy ko‘rinishi quyidagicha:
3Fe
3
O
4
+ MeS = MeO + 9FeO + SO
2
(9.2.5) 
Bu hodisa metallarning silikat eritmasida erish qobiliyatini oshiradi, chunki, 
og‘ir rangli metallarning kationlari temir vakansiyalariga joylashib oladi.
Ko‘pchilik hollarda metallarning mexanik isrofi rangli metallurgiyada asosiy 
ko‘rsatkich hisoblanib, u metall tomchilarining shlak qatlamidan metall yoki 
shteyn qatlamiga tomon sizib o‘tish tezligi bilan belgilanadi va uni quyidagi 
formula orqali topish mumkin:
υ = · 
 · 
(9.2.6) 
Bu yerda: υ – tomchining cho‘kish tezligi, sm/sek; 
g – og‘irlikning tezlanish kuchi (9,8), g.sm/sek
2
; 
ρ
1
va ρ
2
– ko‘proq va kamroq zichlikka ega bo‘lgan suyuqliklarning 
zichliklari, g/sm
3
; 
r – tomchi o‘lchamining radiusi, mm;
η
1
va η
2
– ko‘proq va kamroq zichlikka ega bo‘lgan suyuqliklarning 
yopishqoqligi, Pz
Metallurgiya amaliyotida hisob-kitoblar shuni ko‘rsatadiki, sanoat pechlarida 
eritmalar 2 – 2,5 soatdan ko‘p turmaydi. Bunday vaqt mobaynida 0,1 mm dan 

---

209
yirikroq o‘lchamli tomchilar metall yoki shteyn fazasiga o‘tib ulguradi. 0,1 mm 
dan kichiklari esa shlakda qoladi. Bundan xulosa sifatida shuni aytib o‘tish joizki, 
eritma yopishqoqligining oshishi, shlak va shteyn zichliklari farqining kamayishi 
va shlak vannasi chuqurligining ortishi metall va shteyn tomchilarining cho‘kishiga 
to‘sqinlik qiladi hamda isrofni ko‘paytiradi.