Олий таълим муассасаларининг ўзбек тили ва адабиёти бакалавриат йўналиши таълим дастурида талабаларга миллий қадриятларимиздан бўлган ўзбек шевалари тўғрисида илмий-амалий билимларни бериш кўзда тутилган

 [с]
-тил олди, сирғалувчи, жарангсиз ундошдир. Сўзларнинг ҳамма 
бўғинларида келади. Баъзи сўзларнинг бошида 
[с]
ундош товуши ўрнида 
[ч]

---

34 
ундоши қўлланилади: 
чɔч (соч), чъчқɔн
(сичқон). Бу сўзлар барча ўзбек 
шеваларида учрайди. 
[с]
фонемаси 
[дж]
ундоши билан алмашиниб 
қўлланилади: 
сɔвчъ // сəвчъ ~ жɔвчъ. 
Бу қипчоқ лаҳжасига кирувчи 
шеваларда учрайди.
 [з] 
ундоши сўзнинг ҳамма бўғинларида кела олади. 
[з]
ундошининг 
[й
] 
га ўтиши қипчоқ шеваларида учрайди: 
сойлəдим (сўзлəдим). 
 [ш]
- жарангсиз сирғалувчи ундош товушдир. ш ундоши ўзбек 
шеваларида сўзларнинг барча бўғинларида келади. 
[ш]
ундошининг баъзан 
[с]
товуши билан алмашиниши қипчоқ шеваларида учрайди: 
бɔси 
(
боши), 
бɔсɔқ (бошоқ), тəскъл (ташкил) 
каби. 
[ш>й]
ҳодисаси ҳам учрайди: 
тəйлə 
– ташла. 
 [ж]
-сирғалувчи ундош товуш бўлиб, ўзлаштирилган сўзларда 
ишлатилади: 
журнəл, аждəрҳɔ. 
[ж] ундош товуши, одатда, ўзбек 
шеваларининг барчасида [
дж]
аффрикати билан алмашади. [ж] ундоши 
қозоқ тилларидек маъно фарқлаш функциясига эга. Бу қипчоқ шеваларида 
кўпроқ қўлланилади: 
йл. йɔлғъз// жл. джалғыз; йл. юқɔлдъ
// 
жл. 
джуқолды
каби 
[дж]
- жарангли ундош товуш тил олдида ҳосил бўлади. Бу [дж] 
ундоши таркибидаги элементлари д+ж алоҳида эмас, у бир товуш каби 
талаффуз этилади. [дж] ундоши ж-ловчи шеваларда 
[й]
ундоши ўрнида 
қўлланилади: