Kasbiy pedagogika

4.6. U z lu k siz t a ’lim tizim id a o ‘rta m a x s u s t a ’lim n in g
o ‘rni va ah a m iy a ti
U z luksiz t a ’lim kadrlar tayyorlash tizim ining asosi. 0 ‘zbekiston 
Respublikasining ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotini ta ’minlovchi, shaxs, 
j a m iy a t va d a v la tn in g iqtisodiy, ijtimoiy, ilm iy -te x n ik a v iy v a m ada- 
niy ehtiyojlarini q o n diruvchi ustuvor so h a hisoblanadi. U ijodkor, 
ijtimoiy faol, m a ’n av iy boy shaxs shakllanishi v a yuqori m alakali 
ra q o b atb ard o sh k a d rla r tayyorlash uch u n za ru r sh art-sharoitlar y a r a ­
tadi. Bu vazifalarni bajarishda uzluksiz t a ’lim tizim id a o ’rta m a x ­
sus t a ’lim ning o ‘rni va ah a m iy a ti katta. O 'r ta m axsus, kasb -h u n ar 
t a ’limi uzlu k siz t a ’lim tizim in in g tarkibiy qism lari-bosqichlari b o ' l ­
gan u m u m iy o ‘rta t a ’lim v a oliy ta ’lim o 'r ta s id a g i b o g 'lo v c h i zveno 
hisoblanadi. U z lu k siz t a ’lim tizimini o 'r ta m ax su s, k a sb -h u n a r t a ’li- 
m isiz tasav v u r qilib b o 'lm a y d i, usiz t a ’lim ning uzluksizligi buziladi, 
uzluksiz t a 'lim o ‘z m a z m u n in i y o ‘qatadi. Shu o ’rinda 0 ‘rta m axsus, 
kasb -h u n ar ta 'lim i u m u m iy o ’rta t a ’lim ning m a z m u n m ohiyati 
t o ’g ’risida t o ’x talib o ‘tam iz.
0 ‘rta m ax su s. k a sb - h u n a r t a ’limi u m u m iy o ’rta t a 'l im negizida 
o ‘qish m uddati uch yil b o 'l g a n m ajb u riy o ‘rta m axsus, k asb -h u n ar 
t a ’limi uzlu k siz t a ’lim tizim idagi m ustaqil turidir. O ’rta m ax su s 
kasb -h u n ar ta 'l im i y o ‘nalishi a k a d em ik litsey yoki k a sb -h u n a r kolleji 
o ‘q u vchilar ta m o n id a n ixtiyoriy tanlanadi.
A kademik litsey - davlat ta'lim standartlariga muvofiq o ’rta m a x ­
sus ta'lim beradi. O 'q uvchilarning imkoniyatlari va qiziqishlarini hi­
sobga olgan holda ularning jadal intellektual rivojlanishi chuqur, so- 
halashtirilgan, tabaqalashtirilgan, kasbga y o ‘naltirilgan t a ’lim olishini 
t a ’minlaydigan o 'rta maxsus. kasb-hunar ta'limi muassasasi hisoblanadi.
71

---

A k a d e m ik litseylarda o 'q u v c h ila r o ‘zlari tanlab olgan t a ’lim y o ‘- 
nalishi b o 'y ic h a (gumanitar, texnika, agrar va boshqa sohalar) bi- 
lim saviyalarini oshirish ham d a fanni chu q u r o 'r g a n is h g a qaratilgan 
m axsus k asb-hunar k o 'n ik m a la r in i o^zlarida shakllantirish imko- 
niyatiga ega bo'ladilar. Bu k o 'n ik m alarn i o 'q ish n i m u a y y a n oliy 
t a ’lim m uassasalarida d av o m ettirish yoki m ehnat fa oliyatida r o ‘- 
y o b g a chiqarishlari m um kin.
K a sb -h u n a r kolleji -- tegishli davlat t a 'lim standartlari doirasida 
o 'r ta m axsus. k asb-hunar t a ’limi beradi; o 'q u v c h ila r n in g kasb- 
hunarga moyilligi, bilim va k o 'n ik m a la rin i chuqur rivoj lantirish, ta n ­
lab olingan kasb-hunar b o 'y i c h a bir yoki bir necha ixtisosni egallash 
imkonini beradigan o 'r ta m axsus, k asb-hunar t a ’limi m uassasasi 
hisoblanadi.
K a sb-hunar kollejlari jih o z ia n g a n lik darajasi, peda g o g ik tarkib- 
ning tanlanganligi, o 'q u v j a ra y o n in in g tashkil etilishi jih a tid a n yangi 
turdagi t a ’lim m uassasalari hisoblanadi. Ular bir yoki bir necha 
za m o n a v iy kasb-hunarni egallash ham da tegishli o 'q u v fanlaridan 
c h u q u r nazariy bilim olish im konini beradi.
O 'r t a m axsus, k asb -h u n ar ta 'lim in i tashkil etish va rivoj lantirish 
uchun quyidagilar zarur:
- aka d em ik litseylar va k asb -h u n ar kollejlari faoliyat k o 'rsa tish i- 
ning m e ’yortiv bazalarini ishlab chiqish va jo riy etish;
- soha uchun oliy t a ’lim m uassasalarining, ishlab chiqarish, fan va 
m a d a n iy a t sohasining m utaxassislarini ja lb etgan h olda yuqori m a ­
lakali: m utaxassislarni tay y o rla sh va qayta tayyoriashni, s h u ju m la d a n , 
chet ellarda tayyorlash va qay ta tayyoriashni tashkil etish;
- o ' r t a maxsus, k asb -h u n a r t a ’limi o 'q u v m uassasalari uchun t a 'lim
va kasb -h u n ar dasturlari, o 'q u v - u slu b iy m a jm u a la r ishlab chiqish;
- a k a d em ik litseylarning o quvchilari m ehnat faoliyati k o 'n i k ­
malarini egallashlari uch u n ixtisoslashtirilgan dasturlar ishlab chiqish 
va jo r i y etish;
-- k asb-hunar kollejlarida tay y orla nadigan m u tax assis larg a nisbatan 
ixtisos va kasb-hunar, m a la k a talablarining ro'yxatini ishlab chiqish;
72

---

- h u d u d l a m i n g j u g 'r o f i y v a d em o re ja shart-sharoitlarini va tegishli 
sohadagi m u tax ass islarg a boMgan m ahalliy ehtiyojlarni h is o b g a olgan 
holda o 'r ta m ax su s, k a sb -h u n a r t a ’limi tizimi t a ’lim m u assas a la rin in g
tashkil etilishini v a ular oqilo n a joylashtirilishini t a ’m inla sh, ularga 
o'q u v c h ila rn i im k o n q a d a r oilasidan ajra tm a g an h o ld a q a m ra b olish;
- a k a d e m ik litseylar v a k asb -h u n ar kollejlarining m o d d iy -te x n ik a
va ax borot bazaiarini m u stah k am lash .