Kasbiy pedagogika

Nazorat savollari:
1. Kasb-hunar la 'linti и 'qituvchisining lavozim vazifalari nimalardan iborat?
2. O 'qituvchining t a ’limni rejalashtirish bo'yicha vazifalar nimalardan iborat?
3. О qituvchining nazorat va baholcish bo ‘yicha vazifalari nimalardan iborat?
4. O 'qituvchining usulik ishlari nimalardan iborat?
20 0

---

13-BOB. KASBIY FAOLIYAT VA TTNTNG
O B Y E K T L A R I
Tayanch iboralar: kasbiy faoliyat, pedagogik faoliyat, pedagogik mahorat va
pedagogik qobiliyat, hamkorlik faoliyati, interaktiv harakatlar, о qituvchi shaxsi.
13.1. 0 ‘qituvchining pedagogik faoliyati
O 'q itu v c h in in g p ed a g o g - tarbiyachi sifatidagi faoliyati, uning 
b oshqa soha b ilim laridan x a b a rd o r b o ‘lishi, o ' z faniga doir fu n d a ­
m ental bilim ga ega b o ‘lishi h am d a m a k ta b o ‘q u v c h isin in g shakllanib 
kelayotgan shaxsi psixologiyasi, unin g qobiliyatlari t o ‘g ‘r i s i d a c h u q u r
b ilim g a ega b o 'lis h i, kishilik o lam id a so d ir boMayotgan sotsial voqea- 
hodisalarni t o 'g 'r i idrok etishi va ularga t o 'g 'r i baho bera bilishi. 
g u ruh ja m o a s in i y a xlit va h ar bir o 'q u v c h in i p u x ta o 'r g a n a bilishi, 
ularning xulq -atv o ri va sotsial faoliyatini o ld in d a n aytib bera olish 
m ahorati g 'o y a t katta a h a m iy a tg a egadir.
P ed ag o g kasb m ah o ra tin in g ortib b o rish id a p e d a g o g g a nisbatan 
m a k ta b m a ’m uriyati, ham kasblari, o 'q u v c h ila r , o ta-o n a laro an kuti- 
ladigan sotsial m u n o sa b a tla r j u d a m uhim dir. P e d a g o g n in g o b r o ‘si 
uning darsdagi faolligi, m ak tab j a m o a s i d a olib b o radigan ishlari, 
o ta-ona lar bilan m uloqoti - xullas. o ' z a x lo q iy idealiga m uvofik 
xatti-harakatlari bilan belgilanadi. U o ' z o 'q u v c h ila r id a buyurilgan 
ish uchun yuksak darajadagi sotsial m a s ’uliyatni his qilish odatini, 
oliyjanoblikni tarbiyalashi, uning intellektual kam olotiga erishib, m a '- 
naviy jihatdan musaffo kishi bo'lib tarbiyalanishiga erishm og'i kerak.
P edagog faoliyatida, uning o 'q u v c h il a r turli yosh bosqichlarida 
ular bilan q a n d a y uslubda ish olib borishi katta rol o 'y n a y d i. 
P six o lo gik-pe dagogik ad a biyotlarda o 'q u v c h il a r g a rahbarlik qilishda 
tez-tez uch rab turadiga n quyidagi besh xii ish uslubi alohida ajratib 
korsatiladi:
1. A.vtokrat (o 'z in i ustun q o ‘yish, « b a la n a d im o g » ) .
2. Avtoritar ( m a ’m uriy buyruqboz).
3. D e m o k ratik (ja m o a g a suyanib ish olib boruvchi).
201

---

4. Liberal - loqayd (am alda rahbarlikdan chetda, o 'z vazifasini 
n o m igagina bajaradi).
5. N oizchil ( o ’quvchilar bilan boMadigan o 'z a r o m u n o sab atlard a 
vaziyatga qarab ish tutadi, «uning kim tarafdori ekanini bilib 
boMmaydi!»).
Real hayotda pedagog faoliyatida uning rahbarlik usuli har turli 
subyektiv va obyektiv om illarning t a ’siri ostida shakllanib boradi. 
B unday om illar - pedagogik faoliyatning bir subyekti sifatida peda- 
gogning y u k sak darajadagi p edagogik m adaniyati qaror topishi uch u n
zarur shartlardandir.
Ped ag o g bilan o 'q u v c h i o'rta sid a g i turli xil vaziyatiardagi o 'z a r o
m unosabatlarni tahlil kilish natijasida bolalar jarnoasidagi p sixologik 
m u h it va kom m u n ik a tiv m ad an iy a t peda g o g n in g o 'q u v c h il a r bilan 
qiladigan m u o m a la usuli (tarzi) va un in g p e d a g o g ik takti (nazokati) 
ga k o ‘p jih a td a n bog'Iiq boMadi, degan xulosaga kelish m u m k in .
X ullas, p edagoglik kasbini tanlagan kishi, avvalo, s o g ' lom boMishi, 
y a ’ni tashqi k o 'rin ish id a birdan k o 'z g a tashlanadigan nuqsoni y o 'q
(bukri, oqsoq, g 'ila y boMmasligi). so 'z la rn i t o ' g ‘ri va yaxshi talaffuz 
q ila o lish i, asablari jo yida, vaz m in b o 'lis h i darkor. Shuningdek, y u q o - 
rida sanab o ‘ti!gan sifatlarga ega boMishi zarur.
P ed ag o g ik faoliyat yosh avlodni hayotga, m e h n atg a tayyorlash 
uchun xalq oldida, davlat oldida j a v o b bera oladigan, bolalarga t a ’- 
lim -tarbiya berishga m axsus ta yyorla ngan o d am larn in g m e h n a t 
faoliyatidir. P edagoglik ixtisosining bu xususiyatlari uning profes- 
sio g ra m m a sid a ifodalanadi.
P ro fe ssio g ra m m a quyidagilarni o 'z ichiga oladi:
- P edagog shaxsining xususiyatlari;
- P edag o g n in g ru h i y - p e d a g o g ik t a y y o r g a r l ig i g a q o ‘yi!gan talablar;
- M axsus tayyorgarlik hajmi va m azm uni;
- Ixtisosga oid usuliy tayyorgarlikning m azm uni.
P ed ag o g shaxsining xususiyatlari g ‘oy av iy sohada: ilmiy d u n y o - 
qarash va e'tiqod. ijtimoiy ehtiyoj va axloqiy zaruratni c h u k u r 
tushunish, ijtiomiy va fuqarolik burchni anglash, ijtim oiy-siyosiy
2 0 2

---

faollik. P ed ag o g lik kasbi sohasida: bolalarni sevish va ular bilan 
ishlashga qiziqish, p ed a g o g lik ishini sevish, ru h iy -p e d a g o g ik ziy- 
raklik va kuza tu v c h an lik , p e d a g o g ik nazokat, p e d a g o g ik tasavvur, 
tashkilotchilik, h a q q oniylik, dilkashlik, talabchanlik, q a t'iy lik va 
m aq sa d g a inti'iish, v az m in lik , o ‘zini tuta bilish. K e n g ilmiy saviya, 
m a 'n a v iy ehtiyoj va qiziqish, intellektual qiziqish, yan g ilik n i his qila 
olish, o 'z m a ’lum otini osh irish g a intilish va hokazo.
Yuqoridagi shaxs sifatlariga ega b o ‘lish bilan bir qato rd a m u- 
vaffaqiyatli ishlash uch u n har bir p ed a g o g p e d a g o g ik m a h o ra t va 
peda g o g ik qo b iliy a tg a h am ega boMishi shart. Ijodkorlik un in g ha- 
m ish a ham rohi boMishi kerak. P e d a g o g ik ishga qobiliyatli, iste’dodli 
kishidagina p e d a g o g ik m a h o ra t boMishi m um k in .
Qobiliyat faoliyat j a r a y o n id a pay d o boMadi va rivojlanadi. Qo- 
b iliyat m a la k a va u d d a b u r o n lik d a n farq qiladi. M a la k a v a u d ab u ro n lik
m ashq, o 'q i s h natijasi hisoblansa, q o b iliya tning rivojlanishi uchun 
e s a .y a n a iste'dod, layoqat v a z e h n , y a ’ni i n s o n a s a b t i z i m i d a a n a t o m o -
fiziologik x u su s iy a t b o 'lish i h am za rur