O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi s. B. Mirzajonova

Beketov
qatoriga terish mumkin: Li, K, Ca, Na, Mg, Al, Mn, Zn, Fe, Cd, 
Co, Ni, Sn, Pb, 
H
2
, Cu, Ag, Hg, Au. 
1.3. Metallarning kristall panjaralari 
Moddaning kristall holati zarrachalarning o‘ta yuqori tartibda aniq 
masofalarda va burchaklar ostida joylashuvi natijasida (uch o‘lchamli 
koordinatalarda) yuzaga kelgan tuzilishdir. Har bir kristall tuzilish asosida 
kristall 
panjara
yotadi. Kristall panjara yoqlari, qirralari, tugunlari, burchaklari, 
bog‘larning uzunligi bilan tavsiflanadi. Kristall panjaralarning tuzilishidagi barcha 
xarakterli xususiyatlarni ko‘rsata oladigan eng kichik qismi 
elementar yacheyka
deb ataladi. Kristall moddalar yuqori tozalikka ega. Kristallarning hosil bo‘lishi, 
tuzilishi va xossalarini o‘rganuvchi fan – “kristallografiya” deyiladi.
Kristallarning tekis sirti uning 
yoqlari
(tomonlari) deyiladi. Kristallarning 
tuzilishiga ko‘ra uning yoqlari bir nechta bo‘ladi. Yoqlari (tomonlari)ning biror 
burchak ostida kesishuvi natijasida kristallning 
qirralari
yuzaga keladi. Ular to‘g‘ri 
chiziqdan iborat bo‘ladi.
Kristall panjaralar ulardagi zarrachalarning o‘zaro joylashuviga ko‘ra to‘liq 
(zich) yoki bo‘sh qoplanishli bo‘ladi. Kristall panjarada joylashgan bir-biriga 
qo‘shni bo‘lgan atomlar yoki ionlar orasidagi masofa 
angestrem
(Ǻ)larda 
o‘lchanadi (1 Ǻ = 1 ∙ 10
-10
m). Kristall panjaralarda joylashgan zarrachalar turli xil 

---

20 
geometrik shakllar: kub, tetragonal, ortorombik, monoklinik, triklinik, olti yoqli 
(geksagonal), romboedrik kabi shakllarni hosil qiladi.
Barcha moddalar tuzilishiga ko‘ra ikkiga bo‘linadi: amorf va kristall holatdagi 
moddalar (1.3-rasm).
1.