Katalitik modifikasiyalash

21.1 – rasm. Davriy usulda gidrogenlashning texnologik sxemasi. 
 
Agar filtr yangi tozalangan bo’lsa, unga berilgan dastlabki salomas xira chiqadi. 
Ana shu vaqtda chiqqan dastlabki salomas filtrdan sirkulyatsion 10-bakka beriladi 
va undan 11-nasos yordamida yana filtrga qaytariladi. 
Avtoklav ichidagi vodorodning bir qismi 4-bakdagi moyni chiqarish uchun, bir 
qismi esa 12-aralashtirgichdagi katalizator suspenziyasini chiqarish uchun beriladi. 
Bak va aralashtirgichdagi vodorodlar 13-moy tutgichlarda moyi tutib qolinib, 
atmosferaga chiqarib yuboriladi. 13-moy tutkichga sexdagi maxsus bakdan suv 

---

259 
berilib, vodorodli aralashmaga purkaladi. Hosil bo’lgan suv-moy aralashmasi moy 
ajratkichga yig’iladi va moy ajratib olinadi.
Avtoklavlardagi salomas bo’shatilgach, ular moy bilan to’ldirib qo’yiladi.
 
Takrorlash uchun savollar 
1.
To’yintirish usuli bilan ishlovchi avtoklavda gidrogenlash jarayonining 
sxema va rejimlarini ko’rib chiqing. 
2.
Vodorod harakatiga qarab gidrogenlash usullari qanday bo’ladi? 
3.
To’yintirish usuli bilan gidrogenlashda texnologik parametrlar qanday 
bo’ladi? 
Tayanch so’z va iboralar:
gidrogenlash usuli, to’yintirish usuli, tashqi sirkulyasiya 
usuli, yuqori bosim 
 

---

260 
22§. Yog’larni chuqur gidrogenlash 
Bugungi kunda trans kislota miqdori me’yorlashtirilgan margarin 
mahsulotlari olish uchun pereeterifikasiyalangan yog’lar keng qo’llanilmoqda. Bu 
yog’lar asosan chuqur gidrogenlangan steropalmitin asosida olinadi. Steropalmitin 
paxta palmitini yoki palma yog’nini chuqur gidrogenlash yo’li bilan olinadi. Biroq 
yog’ va moylarni chuqur gidrogenlash
 
ancha murakkab kechadigan jarayon 
hisoblanib, bunda katalizator sarfi yuqori va jarayon davomiyligi uzoq bo’ladi. Bu 
esa salomas tannarxini oshishiga olib keladi. Shu sababli paxta palmitinini chuqur 
gidrogenlash jarayonini takomillashtirishga qaratilgan tadqiqot ishlarini olib borish 
dolzarb sanaladi. 
Har xil o’simlik moylari, texnik hayvon yog’lari va distillangan yog’ 
kislotalarini gidrogenlash orqali texnik salomaslarni bir necha markalarini olish 
mumkin. 
Ularni ishlab chiqarishda fizik-kimyoviy ko’rsatkichlariga va qo’llanilishiga 
qarab kerakli xomashyolar ishlatiladi. 
1-atir sovun uchun, o’simlik moyi, hayvon yog’i, soapstokning distillangan 
yog’ kislotalaridan olingan salomas. 
2-xo’jalik sovuni uchun, o’simlik moyi va texnik hayvon yog’idan olingan 
salomas. 
3,4 va 5 - stearin uchun, o’simlik moyi, texnik hayvon yog’i, hamda oziqaviy 
mol yog’laridan olingan salomas. 
3.18-jadvalda texnik salomaslarning ko’rsatkichlari keltirilgan.